Dlaczego dopełniacz jest dla nas wyzwaniem? Cz. II

W pierwszym artykule na temat dopełniacza wprowadziliśmy nadrzędną zasadę, że „dopełnienie, które w zdaniu twierdzącym ma formę biernika, w zdaniu zaprzeczonym przybiera postać dopełniacza”. Dzisiaj zajmiemy się zagadnieniem łączliwości składniowej czasowników z przypadkami.

Przeciętny zjadacz chleba nie zastanawia się nad tym, czy czasownik szukać łączy się z rzeczownikiem w bierniku (kogo? co?) czy w dopełniaczu (kogo? czego?). Gdy żyjemy w Polsce i posługujemy się językiem polskim na co dzień, szczegółowa wiedza na temat łączliwości czasowników z przypadkami nie jest nam do niczego potrzebna.

Większość rodzimych użytkowników języka polskiego nabywa umiejętność poprawnego łączenia czasowników (przynajmniej tych podstawowych) z wybranym przypadkiem w szkole podstawowej. Oczywiście sprawa komplikuje się, gdy na co dzień stykamy się z innym językiem słowiańskim, w którym czasowniki o tym samym znaczeniu co w języku polskim, wymagają użycia innego przypadka.

Na Zaolziu najczęściej zdarza się niepoprawne użycie biernika, zamiast dopełniacza, np.

Brakuje adres. Poprawnie: Brakuje adresu.

Przestrzegać regulamin. Poprawnie: Przestrzegać regulaminu.

Potrzebuję urlop. Poprawnie: Potrzebuję urlopu.

Warto więc zapamiętać, jakie czasowniki wymagają użycia rzeczownika w dopełniaczu, a nie w bierniku. Z dopełniaczem łączą się między innymi takie czasowniki jak: szukać, przestrzegać, brakować, unikać, potrzebować, używać, słuchać, pilnować, dolewać. Przykłady:

• Szukam (czego?) telefonu.
• Przestrzegam (czego?) prawa.
• Brakuje (czego?) gotówki.
• Unikam (czego?) kłopotów.
• Potrzebuję (czego?) odpoczynku.
• Używać (czego?) długopisu
• Słuchać (czego?) muzyki
• Pilnować (kogo?) dziecka
• Dolewać (czego?) mleka.

Czasowników wymagających rzeczownika w dopełniaczu jest o wiele więcej. Niestety łączliwość czasowników z określonymi przypadkami nie podlega ścisłym regułom, według których moglibyśmy je w prosty sposób opanować. Niektóre czasowniki wymagają użycia biernika, inne dopełniacza, a jeszcze inne celownika, narzędnika lub miejscownika. Jedynym sposobem gwarantującym poprawne użycie danej konstrukcji, gdy nie jesteśmy pewni swojego wyboru, jest skorzystanie ze słownika.

(SG)