550. urodziny Mikołaja Kopernika. Co powinieneś wiedzieć o jednym z największych naukowców

Dokładnie 550 lat temu – 19 lutego 1473 – urodził się Mikołaj Kopernik jeden z najbardziej znanych Polaków na świecie. W Toruniu przebiega uroczysta inauguracja Roku Kopernika. Rocznica kopernikowska stwarza okazję, by zapoznać się z życiem i dziełem jednego z największych myślicieli wszech czasów, któremu udało się zmienić wizerunek otaczającego nas świata.

„Nie jest sprawą małej wagi uczynić jasnym to, co z racji swych właściwości pozostaje zasłonięte grubą mgłą niewiedzy.” Mikołaj Kopernik

Życie i dzieło Mikołaja Kopernika

Mikołaja Kopernika znamy jako tego, który wstrzymał Słońce i ruszył Ziemię. Jednak Kopernik był odzwierciedleniem swojej epoki – był człowiekiem renesansu w całym znaczeniu tego słowa. Był prawnikiem, urzędnikiem, dyplomatą, lekarzem, zajmował się astronomią, matematyką, ekonomią i kartografią. Tłumaczył z greki na łacinę.

Dzieciństwo

Mikołaj Kopernik urodził się 19 lutego 1473 w Toruniu, przy ul. Św. Anny (obecnie ul. Kopernika), w rodzinie kupca Mikołaja i Barbary, córki Łukasza Watzenrodego, który należał do grona najbardziej zamożnych kupców toruńskich. Mikołaj, najmłodszy z dzieci kupca Kopernika, miał dwie siostry i jednego brata.

Wczesne dzieciństwo małego Mikołaja upływało w ciszy rodzicielskiego domu, w którym dziś znajduje się jego muzeum. W 1483 roku, kiedy Mikołaj miał dziesięć lat, umarł jego ojciec. Wtedy opiekę nad osieroconą rodziną objął brat matki Łukasz Watzenrode (1447-1512), kanonik kapituły włocławskiej, a później od 1489 roku biskup warmiński.

Młodość i edukacja

Jesienią 1491 roku osiemnastoletni Mikołaj wraz z bratem Andrzejem przybyli do Krakowa i rozpoczęli studia na Wydziale Sztuk Wyzwolonych sławnej już wtedy Akademii Krakowskiej. Atmosfera naukowa i kulturalna środowiska oraz wysoki poziom krakowskiej szkoły astronomicznej odegrały zasadniczą rolę w ukształtowaniu jego zainteresowań naukowych.

Studia krakowskie Mikołaja Kopernika trwały do 1495 roku i dały mu gruntowne przygotowanie w zakresie nauk przyrodniczych, w tym opanowanie metod obserwacji astronomicznych. Zaznajomiły go z filozofią przyrody Arystotelesa i pobudziły zainteresowania humanistyczne.

W 1495 roku, niewątpliwie z inicjatywy wuja Łukasza Watzenrode (od 1489 roku biskupa warmińskiego), Mikołaj Kopernik został powołany na kanonika kapituły warmińskiej i wyjechał do Fromborka. Jednak kanonikat objął dopiero w 1497 roku.

Jesienią 1496 roku Mikołaj Kopernik wraz z bratem Andrzejem udał się do Bolonii na studia prawnicze. Gruntowne wykształcenie w zakresie prawa kanonicznego miało przygotować go do kariery w strukturach kościelnych, planowanej przez wuja Kopernika. Od samego początku wykorzystywał pobyt w Italii do pogłębiania zainteresowań astronomicznych. Pierwszy okres włoskich studiów zakończył kilkumiesięczną praktyką prawniczą w kancelarii papieskiej w Rzymie.

W 1501 roku bracia Kopernikowie opuścili Italię i powrócili na Warmię. Po uzyskaniu od kapituły warmińskiej niezbędnego zezwolenia na dalsze studia ponownie wyjechali do Włoch. Tym razem udali się do Padwy, gdzie Mikołaj Kopernik rozpoczął studia medyczne na uczelni słynnej z wysokiego poziomu wiedzy medycznej i będącej jednym z najpoważniejszych ośrodków włoskiego humanizmu.

W 1503 roku Mikołaj Kopernik uzyskał na uniwersytecie w pobliskiej Ferrarze dyplom doktora prawa kanonicznego. Jednocześnie ukończył studia medyczne w Padwie, uzyskując prawo wykonywania praktyk lekarskich. W tymże roku Mikołaj Kopernik opuścił Italię – kolebkę humanizmu i odrodzenia i powrócił ostatecznie do kraju na Warmię.

Pobyt w Lidzbarku Warmińskim

Dzięki zabiegom Łukasza Watzenrode już w 1497 roku Mikołaj Kopernik został przyjęty do kapituły warmińskiej. Z jej nominacji został w 1507 roku osobistym sekretarzem i lekarzem swojego wuja biskupa warmińskiego Łukasza Watzenrode. Odtąd rezydował i mieszkał na zamku w Lidzbarku Warmińskim. Jako zaufany współpracownik brał udział w prawie wszystkich czynnościach dyplomatycznych i administracyjnych biskupa.

Pobyt we Fromborku i Olsztynie

W 1510 roku Kopernik opuszcza Lidzbark i udaje się do Fromborka. W ciągu prawie trzydziestoletniego pobytu tam dbał przede wszystkim o finanse i sprawną administrację dóbr kapitulnych i pełnił niemal aż do śmierci przez wiele lat szereg najważniejszych funkcji, np. wizytatora, kanclerza, administratora, opiekuna stołu kapitulnego, przełożonego kasy budowlanej katedry, egzekutora testamentów, a nawet generalnego administratora biskupstwa warmińskiego po śmierci biskupa Fabiana Luzjańskiego w 1523 roku.

W warunkach rosnącego zagrożenia Warmii ze strony Zakonu Krzyżackiego powoływany był parokrotnie na administratora dóbr kapituły, co wymagało rezydowania w zamku olsztyńskim.

Mikołaj Kopernik przez większą część swojego życia leczył również biskupów warmińskich, członków kapituły i podległej im ludności.

Praca we Fromborku

Kopernika absorbowały głównie sprawy państwowe i gospodarcze. Odbył wiele poselstw z ramienia kapituły, zajął się projektem reformy systemu monetarnego w Prusach. Współpracował z Bernardem Wapowskim przy sporządzaniu mapy Królestwa Polskiego i Litwy.

Mikołaj Kopernik utrzymywał korespondencję naukową z uczonymi z całej Europy. W obserwatorium, które sobie wybudował, prowadził obserwacje astronomiczne. Do naszych dni zachowały się wyniki 63 obserwacji astronomicznych, z których większość przeprowadzona była właśnie we Fromborku.

Usilnie pracował nad największym dziełem swego życia – O obrotach (De revolutionibus), które zmieniło nasze spojrzenie na Wszechświat i miejsce Ziemi w nim. Wbrew panującym wówczas poglądom, Kopernik w swym dziele twierdzi, że nie Ziemia, lecz Słońce jest centrum, wokół którego krąży Ziemia i inne planety.

Rewolucyjne dzieło O obrotach

W 1530 roku Mikołaj Kopernik ukończył prace nad rękopisem dzieła O obrotach (De revolutionibus) rozpoczęte w 1515 roku. W następnym dziesięcioleciu rękopis był uzupełniany i poprawiany. Kopernik nie spieszył z jego wydaniem i swoje dzieło rozpowszechniał wyłącznie w gronie zaprzyjaźnionych osób.

Do wydania dzieła skłonił Mikołaja Kopernika dopiero przybyły w maju 1539 roku do Fromborka z Wittenbergi młody niemiecki astronom i matematyk Joachim Retyk (16.2.1514 – 4.12.1574). Był to jedyny student Mikołaja Kopernika.

Retyk w porozumieniu z Kopernikiem opracował wyciąg z rękopisu O obrotach zatytułowany Opowieść pierwsza, który wydano w Gdańsku 1540 roku i rok później w Bazylei. Zapalony młody naukowiec w ten sposób propagował teorię heliocentryczną swojego nauczyciela.

Rękopis O obrotach opatrzony Listem dedykacyjnym Kopernika do papieża Pawła III Retyk pod koniec 1541 roku oddał do druku w znanej oficynie norymberskiej Jana Petreiusa. Jednakże druk tak obszernego i zawierającego liczne ryciny dzieła w nakładzie 400–500 egzemplarzy przeciągnął się do wiosny 1543 roku. Ukazał się dopiero wtedy, kiedy wielki astronom był już na łożu śmierci.

Wynikiem zabiegów redakcyjnych teologa protestanckiego Andrzeja Osiandra, odpowiedzialnego za druk dzieła, było zastąpienie przedmowy Kopernika własnym, niepodpisanym tekstem, przedstawiającym teorię Kopernika jako hipotezę ułatwiającą obliczenia oraz zmiana tytułu na O obrotach sfer niebieskich (De revolutionibus orbium coelestium).

Po śmierci Mikołaja Kopernika rewolucyjne dzieło O obrotach sfer niebieskich zostało jeszcze dwukrotnie wydane w 1566 roku w Bazylei i w 1616 roku w Amsterdamie. Następnie przez ponad dwieście lat znajdowało się na indeksie ksiąg zakazanych.

Dzieło to wywołało jedną z najważniejszych rewolucji naukowych od czasów starożytnych, nazywaną prawem przewrotem kopernikańskim.

Śmierć Wielkiego Astronoma

W grudniu 1542 roku Mikołaj Kopernik doznał wylewu krwi do mózgu lub udaru, w wyniku czego stracił mowę i miał sparaliżowaną prawą część ciała. Zmarł w maju (z ustaleń historyków wynika, że między 21 a 24 maja) 1543 roku we Fromborku. Pochowany został w katedrze fromborskiej.

Według (bardzo nieprawdopodobnej) legendy wydane w Norymberdze dzieło O obrotach sfer niebieskich dotarło do Mikołaja Kopernika w ostatnim dniu jego życia.