Kościelecki odpust

Przi pasiyniu krów sie od Kupkowej Jewki dowiedziała, że w niedziele je na Kościelcu odpust. Potym, jak zawrzyła krowy, słyszała, że w szopce brat drzewo rąbie, hned tam leciała powiedzieć te nowine. Obaj z bratym rozmyślali, że bedzie trzeba popytać tatulka, aby pozwolił na tyn odpust iść, ale wiedzieli też, że bydzie trzeba wybrać tą prawą chwile i tak jakosi z poważną miną pieknie popytać, aby sie tatulek zgodzili, baji aby kónia zaprzągli do wozu, a na odpust ich zawiyźli, bo ze Szobiszowic na Kościelec je daleko, a dziecka nie wiedzą ani, kaj to je.

Cały dziyń rozmyślali, kiedy tatulka popytać, zdało sie, że możne przi obiedzie, ale nie wyszło to, bo mieli czoła zachmurzóne, a wargi ścisnóte, byli rozgniwani, bo kwuczka uciykła z wajec i przestała kwuczeć, a kurzęta już, już sie miały kluć. Ani na drugi dziyń se dziecka nie odwożyły gębe odewrzyć i spómnieć o odpuście. Mamulka umrzyli, jak Milka miała trzi, a Francek siedym roków.

Na prziszły dziyń we strzode sie wrócili tatulek nieskoro z mularki, bo aż wieczór, a wypite mieli akurat na dobrą nalade, była wypłata i to była ta prawo chwila popytać, aby iść na tyn odpust. Tatulek nas obóch prziciśli ku sobie (co sie mało kiedy stało) i rzekli, że nas na tyn odpust zawiezą. My obaj z bratym podziękowali, ale przed tatulkym my nie ukozali, jaką mómy wielką radość. Z chałupy my obaj wyskoczyli, jakby nas gdo gónił, a prosto do stodoły, a na gumnie z radości skokali, ściskali sie, a tańcowali.

Radować my se mógli tak, aby nas nie było widać, bo by se to tatulek mógli rozmyślić, a w niedziele by se nigdzi nie jechało, bo tatulek byli przisni na nas, a jyny do roboty nas gnali posłóchać, a robić żodne odmówani. W tych czasach ojcowie mieli taki powiedzyni „powiel pod mojim dachym siedzisz, a z moji ręki chlyb jysz, mie bydziesz posłóchać, a aż bydziesz swoji ucho gryźć, rób se, co chcesz, ale jedno miyj na pamięci, że podle stawu trzeba grobel suć, bo jak utracisz więcej, niż zarobisz, jesteś niezdara, łajdak i nicpóń.

Ty dalsze dni do niedziele sie zdały strasznie ciągnąć, ale o odpuście już żodyn nie spómnioł, jyny robili wszystko to, co było przikozane tak, aby sie tatulek ani troszke nie rozgniwali. W dziyń odpustu rano była rosa na trowie i krzokach, a że ku ranu była mgła i siedła na dół, wszystko było ustrojóne biołymi pajęczynami. Mokro trawa ziąbiła ją w nogi, ale Milka już gnała paść krowy, Francek gnój chyboł po cichu bez rzeczy, aby sie to tatulek nie rozmyśleli jechać na tyn odpust.

W połednie pojedli bryje ze zimniokami, zaś dziecka miały małą duszyczke, czy aby tatulek nie zapómnieli. Było uż godnie po połedniu, jak usłyszeli rozkaz: „Tak, Francku, zóńdź do Póncze, aż mi pojczo kónia i bryczke, a pojadymy na tyn odpust. Francek był za chwile zpatki z kóniym i bryczką, zaprzągnół też naszego kónia i byli my gotowi do odjazdu, siedzieli my z bratym w bryczce, nogi bose my schowali pod słóme i miyszki z owsym, co był dlo kóni. Tatulek jeszcze chynóli ociypke siana do wozu, siedli na bryczke i wio!

Kónie ruszyły, zpod wozu z gdakanim kury uciekały, bo tam zbiyrały zorneczka. Sikorka z jabłónie wisi pón, wisi pón wykrzikowała, a w rynnie pod dachym swoji ciyrp, ciyrp wróble ćwiyrkały. Dzieci siedziały cicho, a w głowach sie im góniły rozmajte radosne myśli, że przeca tyn tatulek są dobrzi dlo nich, bo pozwolili jechać na odpust. Od chałupy jechali śliwnikym, a potym cesta sie wiła między polami, sym tam stoły koziołki owsa na ściernisku, ostatni obili było skludzóne. Na posieczónej łące stoły ostropce z trową, a między nimi szpacyrowoł bocian, w brozdzie zaś kyrczył sie zając, na zimiokach nać więdła i czerniała, a tam dali pod lasym sztyry sarny sie pasły na młodej ścierniówce, nad polami latały i wiesioło szczebiotały jaskółki.

Jechać bryczką to była dlo dzieci wielko radość, w ich duszyczkach było wiesioło i odświętnie, a świat dokoła zdoł sie być niezwykły i ciekawy. Teraz wjyżdżali między gospodarstwa i zogrody, w sadzie na jabłoni żółciły sie wczaśne jabłka, były ule ze pszczołami, na placu gęgały gęsi, gdokały kury i szczekały psy. U siedloka, co mioł trzi kónie a sztyry krowy, sie we sztachetowym ogrodzyniu pasły dwie starule (maciory), a w błocie sie wylygowoł kaniec (knur).

Pawełek prawie gnoł gęsi na łąke, jak przejyżdżali, był to sirota, a u gazdów słóżył jako pastyrz, isto by też rod szeł na odpust, ale nie odwożył popytać gazdów, bo by go i tak nieuścili. Dycki też mieli dlo niego nagotowaną robote: zimnioki szkrobać, paść gęsi i krowy, drzewo rąbać, to też była jego robota, do szkoły go też sym tam posłali, że ledwo czytać i pisać umioł, a rachunki, ty sie mu wcale w głowie nie dziyrżały, a mioł trzinost roków.

Cesta też wiódła przez Ryszków plac, tam dwa psy ściekle na konie harwosiły i targały lańcuchym. Francek ty psy znoł, tyn wielki pies podobny do Bernardyna sie nazywoł Waldi, a tyn drugi mały czorny był Arysz. Gęsi co prawie wylazły ze stawu, rozłożyły skrzidła na zielónej trowie, aby wyschły, nikiere jeszcze zobokym wyciyrały wode z piyrzo pod brzuchym, gąsior tyn z roztoparczónymi skrzidłami a wyciągnótym karkym syczoł, a lecioł za bryczką. Za stodołóm pod lipą w ciyniu sie u wdowy Popkule pasła bioło koza, a kole ni poskakowały dwa odrosnóte koźlęta. Popkula miała drzewionke postawioną u samej rzyki i je aż ciekawe, że ją jeszcze nie odniósła woda, jak Stónawka wyloła.

Polno cesta sie skończyła, wyjechali na cysarzską, to kónie prziśpieszyły tympa, a podkówki po twardej ceście wiesioło klepały w dół kole Palarczyka, potym przez most na Stónawce, a dali szły pomału, bo kole kierchowa uż zaczynoł kościelecki kopiec, a było też widać pod lasym siedlaczy grunt na Brogówce.

Jest teraz równina, już widać i kościelecki kościół i tyn odpustowy krawal też już je słyszeć. Tatulek skręcili z cesty, zajechali do placu przi gospodzie, slyźli my z bryczki. Francek założył kónióm miyszki z owsym, a tatulek zeskoczyli z bryczki, powiesili opraty na płot, a nóm dzieckóm prawili: „Tak uż my tu są na tym odpuście, idźcie, podziwejcie sie, pooglądejcie wszystko, a jo idym do szynku, tam mie potym nóndziecie”. I szli po schódkach do gospody.

Francek, starszy, odważniejszy, wzión Milke za ręke i szli pomału nieśmiało między tyn tłum ludzi, wszystko było cudze, żodnego nie znali. Piyrsze uwidzieli ptoka wielkigo z pieknym piyrzim, ale niepodobny do jejich kury czy kohóta, nasz kohot mo ocas pieknie do wyrchu zakulacóny, grzebiyń czyrwóny, a jak pieknie kikiroko, a tyn jyny skrzeczy. Dowiedzieli się, że to je papuga, bo baba, co kiśniczke z kartkami miała przed sebą, wołała na ludzi, aby prziszli bliży, że papuga tyn sprawny los dlo każdego wyciągnie, co przyszłość przedpowiado.

Kónsek dali zaś jakisi dziwne zwiyrzątko, ni to koczka, ni to pies, ale barży do psa podobne, bo i na lańcuszku uwiązane, siedziało chłopowi na ramiyniu, a na rozkaz lazło po drabince i robiło różne kotyrmelce. Nejdeli stoli u fusatego chłopa, co przed sebą mioł malowaną kiśniczke, obracoł rączką, jakby mleł obili, w kiśniczce to pinkało i było słyszeć pieśniczke, a gdosi z ludzi prawił, że to je lajer (katarynka). U ręgiszpila (karuzeli) też dłógo stoli, ale za nic na świecie by nie siedli na taki lańcuchym uwiązany stołeczek.

Na kraju w ciyniu lasa stoł chłop, przed sebą beczke, wyciągoł z ni i sprzedowoł kwaśne ogórki, a wedle masorz w biołym fartuchu, czyrwiónej czopce, a w kostkowanej jupce sprzedowoł świyżo wyndzóne wiyrszle (parówki). Dali były budy ze zabawkami a piszczołki, taki, co jak dmuchnół, piskały, a zrobiły sie pół metra dłógi. Były też budy z piernikami, serduszkami piernikowymi, koralami, a na okrągłym wiyrbowym patyczku precle nawleczóne.

Dzieci przeszły odpust tam a spatki roz i dwa, sprzedawcy za wszystko chcieli grejcarki, a tatulek nie dali ani szóstki. Prycz była radość, z jaką na tyn odpust jechali, byli smutni i czuli sie ocyganióni, żodnej radości im nie doł tyn odpust. Słóneczko też już było nisko nad lasym, powietrze robiło sie wilgotne, a na zachodzie niebo zbarwióne do czyrwióna przedpowiadało, że jutro bydzie wiater. Chłódno sie zrobiło, byli głodni obaj, a w bose nogi ich oziąbało, Milka i płakać zaczyna, wlazła na bryczke, legła na słóme a Francek przikrył siostrziczke dekóm, co kóńskim potym smerdziała, sóm zaś nałożył kónióm siano, bo zniecierpliwione dłógim czakanim kopytami grzebały i targały bryczką.

Francek szeł do szynku hledać tatulka. „Tatulku, my już na odpuście wszystko widzieli, je nóm zima, a mómy głód, pódźcie już do dómu”. „Już, już pujdym, jyny to piwo dopijym, idź na wóz, a czakejcie.” Poszeł, wloz do bryczki ku siostrze, kiero uż spała. Czakali. Już na dobre sie zećmiło, ludzie sie rozeszli, kramarze odjechali, na placu odpustowym cicho stoł ręgiszpil (karuzela). Kolasy i wozy, co stoły w zogrodzie, jedna po drugi odjyżdżały, a tatulek nie idą. Pękła odpustowo radość, z kierą tu przijechali, jak mydłowo bańka.

Godziny na kościele prawie dziesiątóm odzwóniły, co kóniecznie sie tatulek rozmyślili odyńść ze szynku, po schódkach slazowali pomału z mamranim, dzierżeli sie mocno, na wóz sie wyszkrobali z pómocóm Francka, tyn jeszcze pod wozym zapolił lampke i wio! ku chałupie wio! Kónie znieciyrpliwione dłogim stocim przi gospodzie, rozbiegły sie po rownej twardej ceście, a potym w dół ku rzyce z kopca leciały galopym.

Tatulek drzymali, koła u bryczki nie były zahamowane, kónie uż bryczki ni mógły udzierżeć, tóż na zakręcie wjechały do przikopy, bryczka sie przewróciła, wszyscy wypadli do pokrziw, ale dość sie żodnymu nic nie stało, oje złómane, koło urazióne a lampka zgasła. Francek kónie odprzągnół, obaj ze siostrą siedli na swojigo kónia, a pojczany szeł za nimi. U Póncze jeszcze nie spali, Francek wrócił kónia, rozrażóno bryczka że je we szkarpie u Brogówki, a tatulek zustali w ni leżeć.

Dzieci do dómu przijechały kole północy, krowy we chlywie ryczały, a babuć, tyn w chlywku kwiczoł, a tak rajtowoł, jakby chcioł chlywek przewrócić. U budy pies Bosek szczekanim witoł wycieczkowiczów, a na progu kocur miałczynim sie upóminoł o wieczerze. Milka napiła się maśląki, zjadła kąsek brutfanioka i lazła do łóżka, brat Francek krowy doił, siana nałożył, babuciowi wieczerze, też kotek i piesek swój przidział dostali, potym ón powieczerzoł, nogi umył w grociczce i lygoł spać.

Kiej tatulek wrócili, żodyn nie wiy. Rano widziały dzieci, jak tatulek siedzi w szopce na gnocie, a głowe mo podeprzytą obiyma rękami. Też o kościeleckim odpuście żodyn nigdy nie spómnioł.

Anna Boszczyk

(„Zwrot” 2004 nr 11)