W 2023 roku jeden z najpopularniejszych rojów meteorów Perseidy osiągnie szczyt aktywności w idealnych warunkach obserwacyjnych a w dodatku podczas weekendu. Maksimum przypada na noc z soboty na niedzielę (z 12 na 13 sierpnia 2023). Obserwacje nie będzie zakłócał blask Księżyca, który obecnie jest w fazie cienkiego sierpa kilka dni przed nowiem.
Meteory, potocznie zwanymi również spadającymi gwiazdami, to świetlne zjawiska powstające podczas przelotu przez atmosferę drobin materii międzyplanetarnej wlatujących w nią z przestrzeni kosmicznej. Bardzo jasne meteory nazywamy bolidami. Większość meteorów ulega zniszczeniu w atmosferze, spala się całkowicie na wysokości około 70 kilometrów, a jedynie bardzo nieliczne spadają na Ziemię, otrzymując nazwę meteorytów.
Pochodzenie Perseidów
Perseidy to jeden z najbardziej regularnych i bogatych rojów meteorów, które aktywne są corocznie od 17 lipca do 24 sierpnia, przy czym maksimum obserwuje się pomiędzy 12 a 14 sierpniem. Meteory popularnie nazywamy spadającymi gwiazdami. Oczywiście to nie gwiazdy spadają, lecz Ziemia w swoim ruchu wokół Słońca napotyka obłok kamienno-lodowych drobinek wielkości ziaren piasku, który pozostawiają wzdłuż swych trajektorii komety. Te ziarenka, wpadając w naszą atmosferę z prędkością kilkudziesięciu kilometrów na sekundę, dają efekt tzw. spadających gwiazd. Macierzystym obiektem Perseidów jest powracająca w okolice Słońca co 133 lata kometa Swift-Tuttle.
Radiant roju, czyli punkt na niebie, z którego dany rój promieniuje, znajduje się w gwiazdozbiorze Perseusza (stąd nazwa roju) poniżej granicy z Kasjopeą, łatwo rozpoznawalnym gwiazdozbiorem o charakterystycznym kształcie litery W, znajdującym się na północno-wschodniej części nieba w pierwszej części nocy. Radiant roju stanowi tylko miejsce przecięcia przedłużonych torów wszystkich meteorów danego roju, a nie jedyny punkt na niebie, mający być obiektem uważnej obserwacji.
Łzy świętego Wawrzyńca
Perseidy zwane są też „Łzami świętego Wawrzyńca”, co przypominać miało datę męczeńskiej śmierci wczesnochrześcijańskiego duchownego. Dziś podziwiamy to zjawisko z czysto naukowych i estetycznych powodów, które ubarwiają letni nieboskłon, zwracając uwagę na naturę komet i materii, którą te tajemnicze ciała niebieskie pozostawiają na swojej drodze.
Święty Wawrzyniec (? – 258) zamiast wydać majątek kościoła okrutnemu cesarzowi Walerianowi, rozdał go biednej ludności. Zmarł 10 sierpnia 258 roku śmiercią męczeńską, upieczony na rozżarzonej do czerwoności żelaznej kracie. Po jego śmierci, która przypadła na okres największej aktywności Perseid, ludzie widzieli wylatujące z nieba błyszczące gwiazdy i dlatego od tego czasu Perseidy nazywane są Łzami św. Wawrzyńca.
Kult św. Wawrzyńca był bardzo popularny w średniowieczu. Czczono go jako patrona ubogich i wszystkich tych, którzy mogą doznać szkody ze strony ognia: piekarzy, żniwiarzy, bibliotekarzy i kucharzy. Modlitwy do niego chronić miały przed pożarami, poparzeniami i chorobami reumatycznymi, chroniły ognisko domowe przed niepokojami i kłótniami.
Kiedy obserwować
Do obserwacji Perseidów nie potrzeba żadnego specjalistycznego sprzętu ani umiejętności. Wszystko, czego potrzebujemy, to ciemne, pogodne niebo i dużo cierpliwości. Meteory mogą pojawić się na całej powierzchni nieba i podczas obserwacji staramy się ogarniać wzrokiem jak największą połać nieba, na południu lub zachodzie w pierwszej połowie nocy, a w drugiej, po północy, na wschodzie. Pamiętajmy, że meteory pojawiają się w grupach. Przez dwadzieścia minut nie zobaczymy ani jednego a później dwa, trzy w tym samym momencie. Obserwacje prowadzimy z dala od wszelkich sztucznych świateł, poza miastem. Podczas obserwacji unikajmy zerkania w smartfony. Blask ich ekranów negatywnie wpływa na adaptację naszego wzroku do ciemności, co sprawia, że zobaczymy znacznie mniej meteorów.
W tym roku maksimum Perseidów przypada na noc z soboty na niedzielę (z 12 na 13 sierpnia 2023). Można spodziewać się nawet kilkudziesięciu śladów meteorów na niebie w ciągu godziny. W tych dniach Słońce na Zaolziu zachodzi około godziny 20:00 obowiązującego u nas czasu środkowoeuropejskiego letniego. Noc astronomiczna, kiedy niebo już jest całkowicie ciemne, rozpoczyna się na naszych terenach o godzinie 22:30. Jednak już po godzinie 21:30 przy bezchmurnej pogodzie niebo będzie dostatecznie ciemne.
Brak obecności Księżyca (dziś w nocy cienki rogal Księżyca wschodzi w przybliżeniu godzinę po północy) na niebie sprawi, że obserwacje nie będzie zakłócał jego blask. Słońce w niedzielę 13 sierpnia 2023 wschodzi o godzinie 5:32, astronomiczny świt rozpoczyna się około godziny 3:30. Prognoza pogody zapowiada bezchmurne niebo. Jeżeli jednak niebo będzie zakryte chmurami spróbujmy w następną noc – nadal jeszcze będzie można zobaczyć wiele spadających gwiazd, które według legendy spełniają nasze życzenia.
Jak się przygotować na obserwacje
Sierpniowe noce mogą być wyjątkowo chłodne – szczególnie, jeżeli dłuższy czas spędzamy w bezruchu. Dlatego musimy pamiętać o zabraniu ciepłego ubrania. Długi rękaw i nogawki to minimum, a w dodatku ochronią nas też przed komarami. Najgorszy wróg udanych obserwacji to przemarznięcie. Gdy nam zimno, łatwo poddajemy się i przedwcześnie zakończymy obserwacje. Dlatego ubieramy ciepłe skarpetki, bluzy, kurtki, czapki i nawet rękawiczki. W nocy temperatura może opaść nawet na 5 stopni, przy czym w południe termometr pokazywał 25 stopni.
Meteory najlepiej obserwuje się na leżąco lub półleżąc, co pozwala odciążyć szyję. W tym celu zabieramy koc, karimatę, rozkładany fotel ogrodowy lub leżak, na który możemy wygodnie się położyć. W pozycji leżącej bez najmniejszego wysiłku ogarniamy wzrokiem całe niebo, dzięki czemu spadające gwiazdy nie umkną naszej uwadze. Jednak leżąc w bezruchu, zmarzniemy szybciej i bardziej. Dlatego pamiętamy o zabraniu również ciepłego kocyka lub śpiwora. Jednak jeżeli nasza pozycja podczas obserwacji będzie zbyt wygodna, to po prostu zaśniemy. Dlatego dbamy na to, żeby nie było zbyt wygodnie lub porządnie wyśpimy się w ciągu dnia.
Na dłuższe obserwacje zabieramy termos z ciepłą herbatą lub kawą, kilka kanapek lub coś słodkiego. Ulubiona playlista umili obserwacje i uspokoi bojących się w ciemnościach. Warto również nie zapomnieć o repelencie przeciwko komarom.
Ubiegłoroczne Perseidy w krótkim filmie:
Co ciekawego można jeszcze widzieć na niebie
W lecie na niebie dominują trzy gwiazdozbiory – Lutnia, Łabędź i Orzeł. Odnalezienie ich na niebie nie jest trudne i pomocne nam do tego są najjaśniejsze gwiazdy wymienionych wyżej gwiazdozbiorów. Jest to Deneb w Łabędziu, Altair w Orle i Wega w Lutni. Jeżeli gwiazdy te połączymy domniemanymi liniami, otrzymamy wyraźny trójkąt, który nazywamy trójkątem letnim.
Przy dostatecznie ciemnym niebie widoczna będzie Droga Mleczna. Jej srebrzysty pas rozpościera się przez całe sklepienie od południowego horyzontu przez trójkąt letni w zenicie i ginie gdzieś po jego północnej stronie.
Około godziny 21:00 nad południowo-wschodnim horyzontem wschodzi Saturn a dwie godziny później nad północno-wschodnim horyzontem wschodzi Jowisz. W kolejnych godzinach nocy obie planety będą wznosić się coraz wyżej na niebie i przesuwać za zachód. Widoczne będą aż do świtu. Planety świecą stałym światłem i są zwykle jaśniejsze od widocznych nocą gwiazd, które w odróżnieniu od planet migoczą, mrugają.
Słońca jutro u nas wejdzie około godziny 5:32 czasu środkowoeuropejskiego letniego.
Obserwacje Perseidów ze Złotego Gronia
Rozpoczął się weekend ze spadającymi gwiazdami i pikniki astronomiczne w całej Polsce. W sobotę, 12 sierpnia 2023, Stowarzyszenie Trójwieś Razem organizuje Noc Perseidów w Istebnej. Wspólne obserwacje spadających gwiazd prowadzone będą z szczytu Złoty Groń w Istebnej na wysokości 710 metrów nad poziomem morza. Na wydarzenie zaproszenie przyjął astronom Damian Jabłeka – wicedyrektor Planetarium Śląskiego w Chorzowie, który poprowadzi pokaz laserowy z prelekcją o nocnym niebie.
Pokaz z prelekcją astronoma potrwa od godziny 21:00 do północy. Będą to trzy bloki przerywane 15-minutowymi przerwami. Organizatorzy zapowiadają również, że grupa pasjonatów astronomii z Trójwsi wybiera się na Złoty Groń z własnymi teleskopami. Zatem będzie także okazja pooglądać planety i gwiazdy przez teleskopy.
