Spacer po cmentarzu Łyczakowski. Lwowska nekropolia w obiektywie Mariana Siedlaczka

Cmentarz Łyczakowski to najstarsza zabytkowa nekropolia Lwowa, ale też jeden z najstarszych cmentarzy w Europie. Został założony w 1786 roku, czyli cztery lata przed otwarciem bram cmentarza Powązkowskiego w Warszawie i kilkanaście lat wcześniej przed otwarciem cmentarza na Rossie w Wilnie czy cmentarza Père-Lachaise w Paryżu.

Lwowska nekropolia, która jest miejscem pochówku wielu zasłużonych dla Polski i Ukrainy ludzi kultury, nauki i polityki, położona jest we wschodniej części miasta na malowniczych wzgórzach porośniętych starodrzewem. Na cmentarzu znajduje się wiele zabytkowych nagrobków o wysokiej wartości artystycznej, przedstawiających alegoryczne postacie i wizerunki zmarłych, a także liczne kaplice, edykuły, kolumny i obeliski, w różnych stylach. Dla Polaków cmentarz Łyczakowski jest jedną z najważniejszych nekropolii narodowych poza granicami Polski.

Obecny wygląd nadano cmentarzowi w 1855 roku

W miejscu cmentarza Łyczakowskiego już w XVI wieku istniał cmentarz, na którym chowano zmarłych na dżumę. W 1783 wydano dekret cesarski nakazujący likwidację dotychczasowych cmentarzy i wytyczenie nowych, poza obrębem miast. Każda z dzielnic Lwowa miała swój cmentarz – w ten sposób powstały cmentarze: Łyczakowski, Gródecki, Stryjski i Żółkiewski (po 100 latach trzy ostatnie zlikwidowano).  

Pierwotnie cmentarz Łyczakowski zajmował znacznie mniejszą przestrzeń niż obecnie i mieścił się na wzgórzu, gdzie dzisiaj położony jest stary pawilon. Dookoła niego znajdują się najstarsze, XVIII-wieczne nagrobki. Już od pierwszych dni założenia cmentarza nie tylko chowano na nim zmarłych, ale też przenoszono kości z dotychczasowych cmentarzy parafialnych. Poszerzenie cmentarza stało się koniecznością, co też czyniono sukcesywnie od końca XVIII wieku.

500 posągów i płaskorzeźb

Dzisiaj cmentarz zajmuje powierzchnię ponad 40 ha i podzielony jest na 86 pól grobowych poprzecinanych siecią alejek. Obecny wygląd nadano cmentarzowi w 1855 roku – twórcami projektu byli Karol Bauer i Tytus Tchórzewski. Od 1885 zaczęto prowadzić dokładne księgi cmentarne, pozwalające ustalić miejsce pochówku. Znajduje się tam ok. 300 tys. mogił, w tym ok. 2 tys. ma formę kamiennych grobowców, natomiast 23 to kaplice grobowe. Na grobach wzniesiono ok. 500 posągów i płaskorzeźb.

Groby wybitnych osób znajdują się przy alei głównej, obiegającej eliptycznie cały cmentarz. Na niektórych nagrobkach zachowały się empirowe i klasycystyczne rzeźby Antona, Jana i Leopolda Schimserów oraz Hartmana Witwera. Nowsze nagrobki są autorstwa Tomasza Dykasa, Abla Marie Periera, Leonarda Marconiego, Juliana Zachariewicza, Parysa Filippiego, Cypriana Godebskiego, Tadeusza Barącza, B. Wiktora, St.R. Lewandowskiego, St.K. Ostrowskiego, Juliana Markowskiego i innych.

Na lewo od głównego wejścia stoi pomnik poety Seweryna Goszczyńskiego z wyrzeźbioną siedzącą postacią wieszcza, dalej grupa pomników zasłużonych obywateli, wśród nich pomnik prof. Piotra Chmielowskiego dłuta Stanisława Ostrowskiego czy obelisk z lwem dłuta Juliana Markowskiego i Tadeusza Barącza, poświęcony pułkownikowi Julianowi Konstantemu Ordonowi. Są również pomniki prezydenta miasta Michała Michalskiego, działacza narodowego Stanisława Szczepanowskiego, jednego z twórców „Sokoła” Antoniego Durskiego, autora „Katechizmu Polskiego Dziecka” Władysława Bełzy, artystki dramatycznej Anny Gostyńskiej.

W polu 14 jest zlokalizowany grób Wincentego Leona Szeptyckiego, generała z roku 1831 i oficera wojsk napoleońskich, gen. Benedykta Kołyszki (zm. 1834), w polu 4 zaś groby dwóch weteranów, którzy żyli powyżej 100 lat – Franciszka Zaremby (zm. 1863) i Antoniego Pióreckiego (zm. 1870).

Wiele wartościowych pomników znajduje się w południowo-zachodniej części cmentarza, między główną aleją a ulicą św. Piotra. W polu 69 zwraca uwagę rzeźba młodej kobiety na łożu śmierci dłuta Juliana Markowskiego.

W polu 70 znajduje się pomnik z oryginalnym krzyżem kamiennym na miejscu śmierci 14-letniego Jurka Bitschana, jednego z Orląt Lwowskich, poległego 21 listopada 1918 w obronie Lwowa. Nieco dalej znajdziemy okazałe mauzoleum rodziny Baczewskich, zaprojektowane przez Władysława Halickiego.

Bohaterowie walk o wolną Polskę

W kwaterze 71 znajdują się groby powstańców z 1831 ze skromnymi żelaznymi krzyżami oraz zbiorowym sarkofagiem z napisem „Weteranom wojska polskiego 1830–1831”.

W tylnej części cmentarza aleja główna okrąża „Górkę” powstańców 1863, gdzie w oddzielnej kwaterze, znaczonej oryginalnymi stalowymi krzyżami, pochowani są uczestnicy powstania styczniowego, między innymi Bronisław Szwarce, członek Rządu Narodowego, chorąży Szymon Wizunas Szydłowski, zoolog Benedykt Dybowski.

Na cmentarzu znajduje się także kilka grobów weteranów insurekcji kościuszkowskiej. Chodzi w szczególności o grób Wincentego Szeptyckiego – generała z 1831 roku i oficera wojsk napoleońskich, oznaczonego żelaznym sarkofagiem empirowym. Za nim znajduje się krzyż kamienny wskazujący grobowiec gen. Benedykta Kołyszki (zm. 1834). Niedaleko znajdują się także groby dwóch weteranów insurekcji kościuszkowskiej: Franciszka Zaręby (zm. 1863) i Antoniego Pióreckiego (zm. 1870), którego pogrzeb stał się ogromną manifestacją patriotyczną. Groby te były otoczone szczególną czcią w okresie międzywojennym.

Od wiosny 1919 w części cmentarza od strony Pohulanki utworzono Cmentarz Obrońców Lwowa (potocznie zwany „Cmentarzem Orląt Lwowskich”) dla poległych w wojnach z Ukraińcami i bolszewikami w latach 1918–1920.

Obecnie cmentarz Łyczakowski ma status muzeum

W okresie powojennym, po ekspatriacji polskiej ludności Lwowa stanowiącej przed 1939 ok. 70% mieszkańców miasta, na Cmentarzu Łyczakowskim odbywały się nowe pochówki, często na miejscu poprzednich grobów lub też do istniejących starych grobowców. Groby pozbawione opieki rodzin były celowo dewastowane i stopniowo ulegały zniszczeniu. W ostatnich latach staraniem polskich władz i rodzin odnowiono wiele zniszczonych zabytkowych nagrobków. Obecnie cmentarz Łyczakowski ma status muzeum. Nowe pochówki mogą odbywać się tylko za specjalnym zezwoleniem dyrekcji cmentarza.

Źródło:

Aleksander Medyński, Ilustrowany przewodnik po Cmentarzu Łyczakowskim, Lwów 1937 (wersja internetowa).

Wikipedia, hasło: cmentarz Łyczakowski.

Zapraszamy do obejrzenia zdjęć Mariana Siedlaczka wykonanych we wrześniu 2017 roku.