Pogotowie językowe: w-we, z-ze

Dzień dobry,

pytanie jest proste: kiedy piszemy „w“, a kiedy „we“, kiedy „z“, a kiedy „ze“.

Co do słowa określającego ubiegły rok na Zaolziu, to stawiam na „Wizję“

Pozdrawiam

I.Ż.

Na samym początku rozwinę pytanie o jeszcze kilka przyimków: „pod“ i „pode“, „nad“ i „nade“, „bez“ i „beze“, „przed“ i „przede“ itp. Wszędzie odpowiedź może być tak samo prosta lub tak samo skomplikowana.

Formy oboczne przyimków wywodzą się z rozwoju tzw. jerów w dawnej historii języka polskiego. Jery były bardzo krótkimi głoskami, które w zależności od pozycji w wyrazie były jerami mocnymi lub słabymi.

W trakcie rozwoju języka jery słabe zanikały a mocne zmieniły się w pełne samogłoski (wokalizacja). Przyimki stanowiły zawsze całość z następującym wyrazem tak w wymowie, jak również pod względem akcentu wyrazowego.

Połączenie przyimka z następującym po nim wyrazem powodowało również zmiany pozycji słabych i mocnych jerów a następnie, kiedy zanikły słabe, a wokalizacji uległy mocne jery, powstawały pary zaimków takie, jak podano w pytaniu.

W tych zamierzchłych czasach użycie dłuższej formy przyimka podyktowane było budową wyrazu następującego po nim.

Obecnie nie mamy jednoznacznej reguły użycia form przyimków zakończonych na -e. Wskazaniem do ich użycia jest trudna do wymówienia grupa spółgłosek na początku wyrazu następującego po przyimku: np. „we Francji”, „we Frankfurcie” i „we wtorek” (niepoprawnie jest „w Francji”, „w Frankfurcie” i „w wtorek”) ale już „we czwartek” może być użyte tak samo jak „w czwartek”.

Podobnie niepoprawnym jest następujące użycie przyimka „we wojsku”, „we Warszawie” czy „we wodzie”. Formy takie uchodzą za regionalne i nie są zalecane w ogólnej polszczyźnie.

Należałoby się przyglądać budowie poszczególnych wyrazów poprzedzanych przyimkiem, żeby zdecydować, która jego forma jest lepsza w użyciu.

Dziękuję za pierwsze słowo do Zaolziańskiego słowa roku. Kolejne propozycje oraz pytania dotyczące języka polskiego proszę wysyłać na adres pogotowie.jezykowe@zwrot.cz .

Mgr. Ireneusz Hyrnik, Ph.D.