Tegoroczny sierpień pod względem przebiegu faz Księżyca jest wyjątkowy, ponieważ nasz naturalny satelita przejdzie aż przez dwie pełnie. W dodatku obie pełnie nastaną w momencie, kiedy Księżyc będzie wyjątkowo blisko Ziemi, a więc będą to tzw. superpełnie. Pierwsza sierpniowa pełnia nastanie dziś, 1 sierpnia 2023. Druga będzie miała miejsce 31 sierpnia 2023 i będzie zarazem ostatnią letnią i największą w tym roku pełnią, ponieważ Srebrny Glob zbliży się do Ziemi na odległość 357 344 kilometrów.
Fazy Księżyca
Nasz naturalny satelita jest ciałem ciemnym, oświetlonym jedynie przez Słońce. Nie widzimy go wcale, gdy znajduje się między Ziemią i Słońcem podczas nowiu. Przeciwnie, gdy w dwa tygodnie później znajdzie się po drugiej stronie swej orbity, widzimy całą tarczę oświetloną i nazywamy tę fazę pełnią. W położeniach pośrednich widzimy tylko cześć oświetlonej strony Księżyca.
Fazy Księżyca fascynują ludzi od wieków. Spoglądamy w nocne niebo przede wszystkim po to, aby zachwycać się pięknem Srebrnego Globu. Studio Wizualizacji Naukowych NASA przygotowało animację faz Księżyca w ciągu całego 2023 roku:
Film przedstawia animację zdjęć wykonanych przez Księżycowy Orbiter Rozpoznawczy – satelitę LRO (skrótowiec z angielskiego Lunar Reconnaissance Orbiter) krążącego wokół Księżyca. Pokazuje wszystkich dwanaście lunacji nastających w 2023 roku. Pojedyncza lunacja opisuje jeden pełny cykl Księżyca obejmujący jego wszystkie fazy. Pełna lunacja trwa prawie 29,5 dnia. W miarę postępu każdej lunacji światło słoneczne odbija się od Srebrnego Globu pod zmieniającym się kątem, stąd różnie oświetlenie jego powierzchni.
Superpełnia Księżyca
Trajektoria, po której Księżyc porusza się wokół Ziemi, znacznie różni się od orbity kołowej. Orbita ta ma kształt elipsy, co powoduje, że podczas obiegu Księżyca dookoła Ziemi wzajemna odległość obu ciał zmienia się. Sytuację, kiedy podczas pełni Księżyc dodatkowo znajduje się w pobliżu perygeum swojej orbity wokół Ziemi, czyli w najmniejszej odległości od Ziemi, media nazywają superpełnią albo superksiężycem. Oczywiście na niebie nie ma niczego, co by zasługiwało na określenie „super”. Nawet dobrze wyszkolone oko doświadczonego obserwatora z trudnością może zauważyć zmiany w wielkości i jasności naszego naturalnego satelity.
Spokojnie możemy twierdzić, że podczas tzw. superpełni tarcza Księżyca jawi się tylko nieco większa i jaśniejsza niż zwykle. Różnica ta jest mierzalna, ale trudna do zauważenia. Okazyjny obserwator niczego nie zauważy.
Pierwsza sierpniowa pełnia
Dziś – we wtorek 1 sierpnia 2023 – o godzinie 20:33 u nas obowiązującego czasu środkowoeuropejskiego letniego Srebrny Glob przejdzie przez pełnię. W tym dniu w Cieszynie Księżyc wschodzi około godziny 20:19. Kiedy zacznie pojawiać się nad południowo-wschodnim horyzontem, dokładnie po przeciwnej stronie nieba zachodzić będzie Słońce. Nasza Dzienna Gwiazda zanurzy się pod zachodni horyzont około godziny 20:28.
Wschód Księżyca nastanie jeszcze na stosunkowo jasnym niebie. Niemniej jednak podczas bezchmurnej pogody będzie dobrze widoczny. Jeżeli skorzystamy z lornetki, to na Księżycu zobaczymy liczne kratery i ciemne równiny wulkaniczne (morza księżycowe), które są widoczne nawet gołym okiem.
Obserwacje wschodu Księżyca
W lecie Księżyc wędruje po niebie nisko nad horyzontem i często „zagląda” nam do okien. Dlatego też w lecie mamy lepsze, wygodniejsze warunki do obserwacji Srebrnego Globu, ponieważ nie musimy zadzierać zbyt głowy tak, jak w zimie, kiedy to Księżyc w swej wędrówce po niebie wznosi się wysoko.
Żeby widzieć tak spektakularny wschód Księżyca w pełni, należy poszukać miejsca z odsłoniętym południowo-wschodnim horyzontem. Najlepiej prowadzić obserwacje z jakiegoś wyższego miejsca. Dobrym pomysłem jest wdrapać się na jakąś górkę. W oddali przy horyzoncie może znajdować się trochę chmur, dlatego warto nawet 10–20 minut poczekać.
Iluzja optyczna
Tarcza Srebrnego Globu dziś wieczorem będzie wisieć wyjątkowo nisko nad horyzontem, a to jest absolutnie niezwykły widok. Na skutek interakcji z grubymi warstwami ziemskiej atmosfery blask Księżyca przybierze ciemną pomarańczową barwę. Z powodu bliskości horyzontu będzie jawił się jako bardzo duży na skutek iluzji optycznej. Im niżej nad horyzontem jest Księżyc, tym ulegamy silniejszemu złudzeniu, że jest większy niż zwykle.
Złudzenia wielkiego Księżyca podczas wschodu i zachodu wywołuje nasza podświadomość, która nadaje Księżycowi duże rozmiary w zestawieniu z widokiem obiektów naziemnych blisko linii horyzontu. Jest to porównanie, którego zwykle nam brakuje kiedy Księżyc jest już wyżej nad horyzontem. Podświadomość można jednak łatwo oszukać, jeśli spojrzymy na Księżyc do góry nogami. Wystarczy pochylić się i spojrzeć na Księżyc między swoimi nogami. Wtedy iluzja przestaje działać, a Srebrny Glob wygląda już mniej spektakularnie. Oczywiście trzeba uważać, żeby przy tego typu akrobacjach, nie zrobić sobie krzywdy i liczyć się z tym, że będziemy wyglądać ja wariaci wypinający się do Księżyca.
Wschody Księżyca dzień po pełni
Letnie wieczory, kiedy Księżyc w pełni wisi nisko nad drzewami, domami, górami, zapewniają przepiękne widoki i wdzięczną scenerię do spacerów. Jednak najpiękniejsze wschody Księżyca czekają nas zawsze dzień po pełni. Następują już na tle ciemnego nieba, a Srebrny Glob wciąż jest pełny, okrąglutki. Widowisko jest zawsze nieziemskie.
Jutro wieczorem, 2 sierpnia 2023, Księżyc w Cieszynie zacznie wynurzać się spod horyzontu o godzinie 20:57 czasu środkowoeuropejskiego letniego. Słońce o tej porze będzie już pod horyzontem, w tym dniu zachodzi o godzinie 20:26. Zobaczymy okrągły Księżyc wiszący nisko nad południowo-wschodnim horyzontem, który wydawać się będzie, że jest wielki jak dynia. Na skutek interakcji z grubymi warstwami ziemskiej atmosfery, blask Księżyca przybierze głęboko pomarańczową barwę. Obserwacja takiego wschodu Księżyca potrafi wywołać duże wrażenie. Warto się przekonać na własne oczy!
Niebieski księżyc
Niebieskim księżycem nazywamy każdą drugą pełnię Księżyca przypadającą w ramach jednego miesiąca kalendarzowego. Okres między dwiema pełniami wynosi 29,5 dnia. Możliwe jest więc, aby dwie takie pełnie zdarzyły się w ramach trwającego 30 lub 31 dni miesiąca. Aby to się udało, pierwsza pełnia musi wypaść w pierwszym lub drugim dniu miesiąca. Taka sytuacja zdarza się niezbyt często, zwykle co 2,7 roku. I właśnie w sierpniu 2023 pierwsza pełnia przypada na pierwszy dzień miesiąca. Druga, niebieski księżyc lub niebieska pełnia, przypada na 31 dzień miesiąca. Ostatnia niebieska pełnia miała miejsce w październiku 2020 roku.
Określenie niebieskiej pełni nie ma nic wspólnego z kolorem tarczy naszego naturalnego satelity, ale zostało zaczerpnięte z języka angielskiego, gdzie funkcjonuje powiedzenie once in a blue moon (dosłownie: raz na niebieski księżyc). W Polsce używane jest podobne powiedzenie, a mianowicie raz na ruski rok, co ma oznaczać, że zjawisko to jest bardzo rzadkie.
