Dziś Wielka Środa. Dawniej palono w ten dzień ogniska

W liturgii chrześcijańskiej Wielka Środa jest czwartym dniem Wielkiego Tygodnia. Tego dnia wspominana jest zdrada Judasza. Jest to również dzień, w którym Apostołowie przygotowywali się do święta Paschy, mającego odbywać się następnego dnia. W Wielką Środę zwyczajowo palono ogniska. W wielu miejscach w Europie znany był również zwyczaj palenia Judasza.

Na Śląsku Cieszyńskim w Wielką Środę należało zakończyć prace porządkowe i spalić wszystkie śmieci. Trzeba było też wyrzucić gnój z obór, stajni i chlewów.

Palono miotły brzozowe

Szkaredno Strzoda, bo tak nazywano ten dzień w gwarze, była dniem dwóch ciekawych zwyczajów. Pierwszy z nich to zwyczaj palenia pomieteł, czyli zużytych mioteł brzozowych. O zmierzchu chłopcy wychodzili za wieś lub na obrzeża miasta ze starymi, osmolonymi i zapalonymi miotłami, niby z pochodniami. Biegali po miedzach i wzgórzach na pamiątkę poszukiwania Jezusa Chrystusa w Ogrodzie Oliwnym przez Apostołów.

Następnie niedopalone trzonki mioteł składali na stos i rozpalali ognisko. Mieszkańcy okolicznych domów wychodzili, by oglądać to widowisko. Zwyczaj ten został zakazany przez państwo pod groźbą kary – obawiano się możliwości wzniecenia pożarów. Ludność wiejska wierzyła, że rozsiany po polach popiół powstały ze spalonych trzonków zapewni urodzaj.

Palenie Judasza

Innym zwyczajem było palenie Judasza. W czasie obrzędu najpierw osądzano kukłę przedstawiającą Judasza, następnie wieszano ją i strącono z wieży kościelnej, potem bito i włóczono po wsi, a na koniec podpalano i wrzucano do rzeki lub stawu.

Zwyczaj ten był kiedyś znany w całej Europie, nadal praktykowany jest w niektórych częściach Grecji, Brazylii, Hiszpanii, Portugalii, Austrii, Czech i Słowacji. W Polsce palenie Judasza było charakterystyczne dla południowej Polski. W niektórych powiatach Małopolski paleniem Judasza nazywano palenie ognisk w Wielki Czwartek.

Palenie Judasza było sukcesywnie zwalczane przez Kościół katolicki, ponieważ inscenizacja ta miała swoje korzenie w pogańskim obrzędzie topienia Marzanny. Ponadto dawniej zdarzało się, że zwyczaj ten nabierał charakteru antysemickiego. Kukła Judasza wyobrażała stereotypowego Żyda, a obchody kończyły się napaścią na Żydów.

Judosz w Skoczowie

W latach osiemdziesiątych dwudziestego wieku, po dwudziestoletniej przerwie, zwyczaj ten został reaktywowany w Skoczowie. Ma on formę reliktową, kukła przypomina chochoła, wodzenie polega na oprowadzaniu Judosza po mieście i kłanianiu się przedstawicielom władz kościelnych i świeckich. Na koniec kukła zostaje spalona.

Temat wodzenia skoczowskiego Judosza powraca co jakiś czas na łamy gazet ze względu na wzbudzanie wśród różnych środowisk politycznych i religijnych kontrowersje. Skrajne opinie spowodowane są nie tylko samą formą wydarzenia, ale czasem odbywania się inscenizacji – Judosza wodzi się w Skoczowie w Wielki Piątek i Wielką Sobotę, a nie w Wielką Środę. Wielki Piątek to dzień największej żałoby we wszystkich kościołach chrześcijańskich.

W tym roku wodzenie Judasza wraca na skoczowskie ulice po przerwie spowodowanej pandemią. Organizatorami są Towarzystwo Miłośników Skoczowa i Ochotnicza Straż Pożarna – pochód wyruszy o godz. 12.00 spod siedziby OSP Skoczów w Wielki Piątek i w Wielką Sobotę.

Na podstawie:

Jan Szymik, „Doroczne zwyczaje i obrzędy na Śląsku Cieszyńskim”, Sekcja Ludoznawcza Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego w Republice Czeskiej, Czeski Cieszyn – Wrocław 2012.