„Cieszyńska para książęca Albert Kazimierz i Maria Krystyna”. Nowa wystawa w 200. rocznicę śmierci Alberta

CZESKI CIESZYN / W tym roku mija 200. rocznica śmierci księcia Alberta Kazimierza Sasko-Cieszyńskiego syna króla Polski Augusta III. Z tej okazji przygotowano wystawę „Cieszyńska para książęca Albert Kazimierz i Maria Krystyna”. Wystawę można zobaczyć w siedzibie Kongresu Polaków w Republice Czeskiej w dniach od 15 lutego do 15 marca 2022 roku, od wtorku do piątku w godzinach od 8.00 do 15.00.

Książę Cieszyński Albert Kazimierz był jednym z twórców przemysłu hutniczego na Śląsku Cieszyńskim, założycielem huty żelaza w Ustroniu, fundatorem kościołów ewangelickich augsburskiego wyznania w Bystrzycy i Nawsiu, kościołów rzymskokatolickich w Dobrej i w Strumieniu, ratuszów w Cieszynie, Skoczowie i Strumieniu. Znany jest też jako założyciel galerii Albertina w Wiedniu.

W tym roku przypada również 280. rocznica urodzin jego żony Marii Krystyny Habsbursko-Lotaryńskiej (urodzonej 13 maja 1742 i zmarłej 24 czerwca 1798 w Wiedniu), księżnej cieszyńskiej w latach 1766-1798 i protektorki sztuki, która sama posiadała zdolności malarskie.

Albert Kazimierz Sasko-Cieszyński urodził się 11 lipca 1738 w Moritzburgu, jako syn elektora saskiego i króla Polski Augusta III i Marii Józefy Habsburg. Jego przyszła żona Maria Krystyna Habsbursko-Lotaryńska przyszła na świat 13 maja 1742 w Wiedniu, jako córka Marii Teresy i Franciszka Stefana Lotaryńskiego.

Inteligentna, piękna i utalentowana

Otrzymała staranne wykształcenie, była inteligentna, piękna i miała zdolności malarskie. Matka pozwoliła jej nawet na wybór przyszłego męża. Ich ślub odbył się 8 kwietnia 1766, a już 31 maja 1766 cesarzowa przekazała Księstwo Cieszyńskie, jako niepodzielne lenno w ręce nowożeńców. 16 maja 1767 urodziło się ich jedyne dziecko, córka Maria Teresa, która niestety zmarła następnego dnia.

Książę Albert Kazimierz pełnił wiele funkcji wojskowych i politycznych. Już w kołysce został przez ojca udekorowany Orderem Orła Białego. Choć rodzice początkowo chcieli, aby wybrał stan duchowny, on jednak zdecydował się na karierę wojskową. W 1759 roku rozpoczął służbę w armii austriackiej w wojnie z Prusami, a rok później odznaczył się w bitwie pod Torgawą.

W 1761 roku awansował na feldmarszałka-porucznika. W latach 1765-1780 był namiestnikiem cesarskim na Węgrzech. Przywódcy konfederacji barskiej widzieli w nim kandydata do tronu polskiego, na wypadek odsunięcia od władzy Stanisława Augusta Poniatowskiego, do czego jednak nie doszło. W latach 1781-1793 wraz z żoną był generalnym gubernatorem Niderlandów Austriackich, a w latach 1794-1795 był feldmarszałkiem Rzeszy.

Huta żelaza, manufaktura tekstylna i walka z analfabetyzmem

Chociaż w Cieszynie był tylko kilka razy w życiu, a jego żona ani razu, to poprzez konsekwentną politykę gospodarczą książę doprowadził do znacznego wzrostu znaczenia Księstwa Cieszyńskiego. Założył między innymi hutę żelaza w Ustroniu (1772) i w Baszce (1806) oraz manufakturę tekstylną w nowej dzielnicy Cieszyna zwanej Saską Kępą (1779). Rozpoczął też powiększanie dóbr książęcych, zarządzanych bezpośrednio w imieniu księcia przez Komorę Cieszyńską.

W 1774 roku na terenie całego księstwa wprowadzony został obowiązek szkolny, prawie całkowicie likwidujący analfabetyzm wśród ludności. W 1775 roku uruchomiono międzynarodowe targi w Cieszynie i zaczęto budować „cesarską drogę”, która połączyła Wiedeń ze Lwowem przez Cieszyn i Bielsko, zaprowadzono też stałe połączenia pocztowe.

W 1779 roku odbył się w Cieszynie kongres pokojowy kończący tzw. wojnę o sukcesję bawarską. Po wielkim pożarze Cieszyna w 1789 roku para książęca wsparła miasto, finansując między innymi budowę nowego klasycystycznego ratusza. Małżonkowie planowali także przebudowę cieszyńskiego zamku, gdzie zamierzali umieścić również swe bogate zbiory dzieł sztuki. Plany te udaremniła jednak śmierć Marii Krystyny 24 czerwca 1798 roku w wieku 56 lat.

Albertina w Wiedniu

W 1805 roku, po klęsce wojsk austriackich w wojnie z Napoleonem, Cieszyn był przez kilka tygodni tymczasową stolicą monarchii, bowiem przeniósł się do niego dwór uciekający z Wiednia. Warto także wspomnieć, że książę w 1805 roku założył pierwsze w Wiedniu nowoczesne wodociągi, nazywane do dziś albertyńskimi. W stolicy Austrii znajduje się też założona przez parę książęcą galeria Albertina, posiadająca jedną z największych na świecie kolekcji grafik. Książę Albert Kazimierz był też wolnomularzem i wspierał loże wolnomularskie w cesarstwie.

Zmarł 10 lutego 1822 w wieku 83 lat, pozostawiając Księstwo Cieszyńskie swemu adoptowanemu synowi, arcyksięciu Karolowi Ludwikowi Habsburgowi, który przyczynił się do znacznego rozwoju swych posiadłości, przez zakup dóbr żywieckich (1838), założenie huty żelaza w Trzyńcu (1839), a w Cieszynie przez budowę pałacu myśliwskiego z oranżerią (1838-1840) i browaru (1846).

Pamiątki po księciu na Śląsku Cieszyńskim

Kartusze z herbami pary książęcej zobaczyć można między innymi nad wejściem do kościoła pw. św. Barbary w Strumieniu oraz w Muzeum Hutnictwa i Kuźnictwa w Ustroniu. Herb księcia jest również na wieży kościoła św. Jerzego w Dobrej i na ścianie frontowej ratusza w Skoczowie. Jego imię znaleźć można na tablicach dziękczynnych w języku polskim nad głównymi wejściami do kościołów ewangelicko-augsburskich w Bystrzycy i Nawsiu, a w Cieszynie na inskrypcjach łacińskich nad portalami do dawnego „Cselestinum” przy ulicy Kochanowskiego 14 i byłego gimnazjum katolickiego przy ulicy Szerokiej 13.

Marian Steffek