Zobacz wystawę o Adamie Wawroszu. Będzie dostępna do 25 lutego

CZESKI CIESZYN / Wystawa „Z Adamowej dzichty. O życiu i twórczości Adama Wawrosza” była już prezentowana w 2013 roku z okazji 100. rocznicy jego urodzin. Ci, którzy jej wtedy nie widzieli, mają okazje ją zobaczyć w dniach od 5 stycznia do 25 lutego 2022 roku w siedzibie Kongresu Polaków. Tym razem wystawa prezentowana jest z okazji 50. rocznicy śmierci znanego zaolziańskiego pisarza, poety, redaktora, aktora, reżysera i folklorysty.

Wystawę przygotował Ośrodek Dokumentacyjny Kongresu Polaków w Republice Czeskiej. Materiały archiwalne udostępnili: Stanisław Wawrosz, Urszula Czudek, Kazimierz Jaworski, Halina Szczotka, Archiwum Związkowe PZKO i Ośrodek Dokumentacyjny Kongresu Polaków w RC. Wystawę można zobaczyć od wtorku do piątku w godzinach 8.00–15.00.

Adam Wawrosz urodził się w Końskiej na Podlesiu w Wigilię 24 grudnia 1913 r. jako ostatnie, dziewiąte dziecko Pawła Wawrosza i Anny z Mrózków. Ojca prawie nie znał – zmarł 15 kwietnia 1918 r. w czasie pracy w wojskowym zakładzie krawieckim w Krakowie. Sześć lat później, 2 maja 1924 r., zmarła również matka Adama. Chłopcem zaopiekowała się wtedy jego babcia (stareczka) Anna Wawrosz z Tyry.

Stareczka w bardzo szczególny sposób wpłynęła na jego późniejszą twórczość i to właśnie jej dedykował jeden ze swoich najpiękniejszych wierszy, pt. „Przi kołowrotku”. W Tyrze zapoznał się z dolą miejscowych ludzi, ich zwyczajami, gwarą i poczuciem humoru.

Po ukończeniu szkoły wydziałowej w Trzyńcu w 1928 roku zdecydował się pójść śladami ojca i rozpoczął trzyletni kurs krawiectwa u Pawła Mrózka w Suchej Górnej. Po ukończeniu nauki zamieszkał u brata w Końskiej, utrzymując się ze świeżo wyuczonego zawodu. Długo starał się o zatrudnienie w hucie w Trzyńcu, jednak dopiero przed samą wojną otrzymał pracę przy wyładunku rudy, czyli w tzw. „pohybie”.

Działalność w teatrach amatorskich

W wieku około 20 lat zaczął angażować się w pracę amatorskiego zespołu teatralnego działającego przy Związku Ewangelickiej Młodzieży w Końskiej – okazał się zdolnym aktorem, a nawet reżyserem. Wziął udział w kursie dla reżyserów na Kozubowej i w kursie dla kierowników teatru kukiełkowego w Starych Trokach pod Wilnem w 1936 r.

W 1937 r. przy Macierzy Szkolnej w Końskiej powstał dwunastoosobowy teatr kukiełkowy „Iskra” i to właśnie Adam Wawrosz był jednym z jego założycieli. W 1938 r. A. Wawrosz napisał satyrę na Hitlera, która wkrótce miała zaważyć na jego losach i omal nie przypłacił jej życiem.

Doświadczenia wojenne

W czasie drugiej wojny światowej Adam Wawrosz brał udział w Kampanii Wrześniowej – jako członek Przysposobienia Wojskowego walczył w szeregach armii „Polesie” gen. Franciszka Kleeberga w bitwie pod Kockiem. Dostał się do niewoli niemieckiej.

Był więziony najpierw w obozie jenieckim w Grossborn (od 6 października 1939 r.), następnie w obozach koncentracyjnych Sachsenhausen i Dachau. W obozie pracował w nieludzkich warunkach najpierw przy budowie cegielni, później jako krawiec. Nawet tutaj w obozie znalazł jednak okazję do wystąpienia na scenie i zarecytowania swoich wierszy.

Po powrocie do domu

Po wojnie wrócił do domu i do pracy w hucie w Trzyńcu. Znów zaczął angażować się w pracę społeczno-kulturalną w Końskiej.

W 1947 r. przy Miejscowej Grupie Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej (SMP) Wawrosz wznowił działalność przedwojennego teatrzyku kukiełkowego „Iskra”. Działał również w zespole teatralnym Miejscowego Koła Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego (PZKO). Z chwilą rozwiązania SMP w 1952 r. zakończył działalność również teatrzyk „Iskra”.

W tym też roku Adam Wawrosz przeprowadził się do Trzyńca-Łyżbic. W latach 1953–1958 pracował w Klubie Zakładowym Huty Trzynieckiej. Tutaj w 1956 r. założył Zespół Kukiełkowy „Misie”. W latach 1958–1962 był kierownikiem działającego przy Zarządzie Głównym PZKO Teatru Lalek „Bajka”, którego repertuar wzbogacił przez własne sztuki: „Koziołek Fik-Mik”, „Najdroższy skarb”, „O wilku i kózce” i szereg innych.

Adam Wawrosz był również autorem sztuk dla amatorskich zespołów teatralnych PZKO, takich jak: „Zbrodniarze”, „Co po nogle”, „Nowi ludzie”, „Dobro choroba”, „Słońce nad Olzą”, „Zolyty”, „Malowane wajca”, „Rok po ślubie”, „Trusiok”, „Czyja wina” itd. Był również członkiem Sekcji Literacko-Artystycznej i SekcjiFolklorystycznej przy ZG PZKO oraz Grupy Literackiej 63 w Trzyńcu.

Praca redaktora

W latach 1962–1969 Adam Wawrosz pracował jako redaktor „Hutnika Trzynieckiego”. Swoje wiersze i opowiadania publikował również na łamach „Głosu Ludu”, „Zwrotu”, „Kalendarza Głosu Ludu”, „Kalendarza Zwrotu”, „Kalendarza Śląskiego”, „Echa” i „Głosu Ziemi Cieszyńskiej”.

Używał bardzo wielu pseudonimów literackich, jak chociażby: Jyndrys, Wasz Drzązgała, Hadam Cierlica, Francek Łociypka, Jadam Pniorka, Tekla Powrzysło, Walenty Szczypiec, Adam Wodziónka.

W 1969 r. po przejściu na emeryturę założył estradowy zespół folklorystyczny „Torka”, w którym występował najczęściej z Janiną Matuszczak. Zespół ten zdobył dużą popularność, nie tylko na Zaolziu, ale również po drugiej stronie Olzy.

W czasie wyjazdu na 101. z rzędu przedstawienie „Torki”, które odbyło się 11 grudnia 1971 r. w Nydku-Głuchowej, Adam Wawrosz przeziębił się i ciężko zachorował. 18 grudnia 1971 r. zmarł i został pochowany na cmentarzu w Trzyńcu.

Spuścizna

Została po nim jego bogata twórczość: kilkanaście sztuk teatralnych, dwa wydania tomiku poezji „Niezapominajki” (1954 i 1968) oraz zbiory opowiadań „Na śćmiywku” (1959) i „Z naszej nolepy” (1969). Po jego śmierci został dwukrotnie wydany wybór jego twórczości zatytułowany „Z Adamowej dzichty” (1977 i 1990).

Marian Steffek