Mędrcy świata, monarchowie… Dziś możemy się spodziewać kolędników przebranych za Trzech Króli

Dziś jest święto Objawienia Pańskiego, popularnie nazywany świętem Trzech Króli. Dzień ten tradycyjnie uważany jest za zakończenie okresu bożenarodzeniowego (Godnich Świąt). Dawniej w tym dniu na Śląsku chodzili kolędnicy przebrani za Trzech Króli. Przed 1939 rokiem zwyczaj ten był również znany wśród Niemców na terenie Prus Wschodnich. Trzej Królowie chodzili również na Kaszubach i Kociewiu.

Na Śląsku chłopcy przebrani za Trzech Króli, w długich, białych szatach, z kolorową szarfą przełożoną przez ramię i wysokich tekturowych czapach kolędowali od Nowego Roku do 6 stycznia. Najstarszy z nich najczęściej trzymał gwiazdę. Kolędnicy, podchodząc pod okno, zapalali świeczkę umieszczoną z tyłu gwiazdy i zaczynali śpiewać kolędy. Jeżeli zaproszono ich do środka, składali domownikom życzenia.

Zwyczaj ten pochodzi prawdopodobnie z Tyrolu, gdzie był już obecny w XV-XVI wieku i był żywy jeszcze w latach 30. XX wieku. Tam uczniowie, w trzyosobowych grupkach, z poczernionymi twarzami i w papierowych koronach chodzili po mieście z obracającą się gwiazdą kolędniczą. Śpiewali pieśni i dostawali za to pieniądze lub wypiekane specjalnie na tę okazję placki z masłem i miodem.

Trzej Królowie na Śląsku Cieszyńskim

Jak podaje Jan Szymik w Dorocznych zwyczajach i obrzędach na Śląsku Cieszyńskim kolędnicy przebrani za Trzech Króli – w długich koszulach, opasani szarfami z koronami na głowie i kijami, laskami lub infułami w rękach – chodzili nie tylko po domach, ale też np. w pociągach. Osobno chodzili w tym dniu również pastuszkowie.

Powinszowania rozpoczynali zazwyczaj od odśpiewania kolędy „Mędrcy świata, monarchowie”. Wygłaszali również oracje z życzeniami noworocznymi, po czym kończyli odśpiewaniem jeszcze jednej kolędy. Za kolędę winszownicy otrzymywali zazwyczaj pieniądze.

Święcenie kredy, jałowca, mirry, złota i wody

W tym dniu święcono w kościele kredę, kadzidło (jałowiec), mirrę (żywicę z drzew iglastych), złote i srebrne przedmioty i wodę. Rzeczy tych używano do różnego rodzaju zabiegów leczniczych i magicznych. Wody poświęconej w Trzech Króli używano do poświęcenia domu i obejścia, obmywania ran, błogosławienia dzieci pozostawionych bez nadzoru lub przed snem. Przemywano również chorych, konających i zmarłych. Poświęconym złotem dotykano chorych części ciała, zaś jałowca i żywicy używano do okadzania ludzi zwierzą.

Na podstawie:

Hubert Czachowski, Agnieszka Kostrzewa-Majoch, Hanna M. Łopatyńska, Akwizytorzy szczęścia. O dawnych i współczesnych kolędnikach, Toruń 2004.

Jan Szymik, Doroczne zwyczaje i obrzędy na Śląsku Cieszyńskim, Czeski Cieszyn-Wrocław 2012.