Wielki Piątek. Straże nad Grobem Pańskim

Wielki Piątek w Kościele katolickim jest jedynym dniem w roku, w którym nie odprawia się mszy św. To dzień najgłębszej żałoby w Kościele. Wyraża ją liturgia Wielkiego Piątku, która jest pamiątką męki i śmierci Jezusa Chrystusa na krzyżu.

Pierwsze liturgiczne obchody Wielkiego Piątku odnotować można w starożytnej Jerozolimie. Wierni gromadzili się przed wschodem słońca przed kolumną biczowania, a później przy grobie, by adorować drzewo Krzyża.

Najstarsze opisy celebracji Wielkiego Piątku w Rzymie pochodzą z VII w. Pierwszy typ liturgii sprawowany był przez papieża w kościele św. Jana Jerozolimskiego i obejmował odczytanie opisu Męki Pańskiej wg św. Jana, modlitwę powszechną i procesję z relikwiami krzyża.

Drugi typ liturgii był sprawowany w licznych kościołach prezbiterialnych, obejmował lekturę Pisma, adorację krzyża i komunię św., konsekrowaną wcześniej. Ten typ liturgii upowszechnił się w średniowieczu w całej Europie. W późniejszych wiekach upowszechniło się przenoszenie Najświętszego Sakramentu do grobu Pańskiego.

Groby Pańskie

W XIX wieku na terenach dawnej Rzeczypospolitej groby Pańskie w kościołach zaczęły nabierać także patriotycznego wymiaru. Po południu w bocznych nawach wszystkich świątyń odsłaniane są Groby Chrystusa. Obyczaj ten ma już w Polsce kilka wieków tradycji, a Groby Pańskie urządzane są z wielkim staraniem i troską o ich jak najpiękniejszy przystrój.

W przygotowaniach Grobów czynny udział biorą parafianie. Dzięki temu Groby Chrystusa, tonące w kwiatach i często z symbolami narodowymi, wzbudzają podziw wszystkich odwiedzających kościoły. Zwyczaj pobożnego ich odwiedzania, zwany potocznie chodzeniem na Groby związał się bowiem trwale z polską tradycją wielkanocną.

Straże grobowe

Z polską tradycją świąteczną – wielkanocną związany jest także obyczaj straży grobowych. Co roku zaciągają je ochotniczo strażacy, żołnierze i przedstawiciele różnych organizacji. W Pruchniku nad Sanem np. straż przy Grobie Chrystusa zaciągają Kilińszczacy, w historycznych strojach narodowych, w kontuszach, w pięknych pasach tkanych, z wiszącymi u nich szablami. Są to członkowie organizacji patriotycznej, założonej tu w 1892 r.

Ale najciekawsze w całej Polsce straże wystawiane są w regionie rzeszowskim, głównie w okolicach Przeworska i Łańcuta, w Radomyślu, Giedlarowej, Rzeczycy i Woli Rzeczyckiej, w Gniewczynie, Sarzynie i Grodzisku.

Nazywa się je turkami lub turkami wielkanocnymi. Do straży tych zgłaszają się ochotniczo młodzi mężczyźni wyćwiczeni w mustrze, a więc tacy, którzy odbyli już służbę wojskową. Oddziały straży grobowych liczą po kilkadziesiąt osób i dzielą się na grupy trzymające kolejno warty przy Grobie. Przy zmianie warty, odbywającej się w rytmie wojskowych zwrotów pada zawsze komenda Bogu pokłon.

Grupy turków z różnych miejscowości rywalizują pomiędzy sobą strojem, jego ozdobami, wojskową sprawnością. Jedne noszą wizytowe garnitury lub galowe mundury wojskowe, czasem z elementami mundurów historycznych Księstwa Warszawskiego, przybrane wstęgami i kwiatami; inne grupy (np. z Radomyśla) prezentują stroje orientalne: szarawary, jedwabne, barwne bluzy, wysokie stożkowate czapki (ci mają zwykle również wielkie sztuczne, czarne brody).

Każde ugrupowanie ma swego komendanta zwanego barabaszem, adiutantów – kogutów, doradców, doktora, kwatermistrza i zwykłych, szeregowych turków. Legenda łączy zwyczaj turków wielkanocnych z odsieczą wiedeńską i pogromem pogańskich Turków przez Polaków – chrześcijan.

Oddziały turków stoją przy Grobie Chrystusa, aż do Rezurekcji, zaś po nabożeństwie popisują się perfekcyjnie wykonaną musztrą, która odbywa się najpierw na dziedzińcu kościelnym, a następnie pod plebanią, dokąd udają się, idąc w wojskowym szyku, aby złożyć życzenia księdzu proboszczowi i wręczyć mu świąteczny gościniec, kosz jaj i wędliny domowej roboty.

W pierwszy i drugi dzień Wielkiej Nocy, w Niedzielę i Poniedziałek, turki obchodzą wszystkie domy i składają życzenia świąteczne mieszkańcom swojej wsi. Ten piękny zwyczaj kultywowany jest dotychczas. Co roku bowiem dzięki staraniom księży proboszczów i katechetów, formują się oddziały małych turków – złożone z dzieci i młodzieży.

Małe turki w kostiumach przypominających ubiory centurii rzymskich lub w strojach polskich z elementami mundurów kawaleryjskich, co roku, wraz z dorosłymi, pełnia straż przy Grobie Chrystusa, wcześniej zaś pilnie ćwiczą się w mustrze, aby z czasem godnie zastąpić swych ojców i starszych braci.

Źródło: Polonijna Agencja Informacyjna