Czy nasza tożsamość zmienia się w zależności od tego, gdzie jesteśmy?

INTERNET / Trzeci panel dyskusyjny z cyklu „Stałość i zmienność. Nie wchodzi się dwa razy do tej samej Olzy” rozpoczął się od pytania do Haliny Grzymała-Moszczyńskiej czym jest tożsamość. Odpowiadając, użyła metafory drzewa.

Podkreśliła, że jeżeli drzewo ma silne, rozbudowane korzenie, to jest silne i nawet silna burza, choć może je trochę uszkodzić, to nie zmieni jego dalszego życia. Natomiast jeśli drzewo ma rachityczne, słabe korzenie, to byle podmuch wiatru może je zniszczyć.

– W moich badaniach bardzo ciekawie dzieci reagują na takie wyobrażenie, na taką metaforę. I kiedy mówią o tym, co jest korzeniami tego drzewa, z którego wyrasta nasza tożsamość, to wychodzi, że to jest coś niekoniecznie oczywistego. To może być na przykład łatwość kontaktu internetowego z tymi, z którymi na co dzień nie jesteśmy. Ale to może być też i ukochane zwierzę domowe, które jest po drugiej stronie granicy. Tak więc tożsamość to jest to, kim się czujemy w różnych sferach – mówiła Grzymała-Moszczyńska.

Podwójna identyfikacja – różna tożsamość w różnych sferach

Stella Strzemecka, która zajmowała się m.in. badaniami nad tożsamością dzieci Polonii w Norwegii, zauważyła, że możemy mieć różne poczucie tożsamości w różnych momentach naszego życia. Ale nie chodzi tu o zmieniające się na przestrzeni lat poczucie tożsamości, a o poczucie tożsamości w danym momencie dnia.

Zależeć może ono od sfery, jakiej to poczucie tożsamości dotyczy. I tak podała przykład badanej dziewczynki, która w szkole w środowisku norweskim, czuje się bardziej Norweżką, a w domu, czy to rodzinnym w Norwegii, gdzie z obojgiem rodziców – Polaków rozmawia się po polsku, czy u dziadków w Polsce, czuje się Polką.

– We współczesnym świecie coraz ciężej nam mówić, że jesteśmy w stanie odpowiedzieć na pytanie zawarte w wierszyku Władysława Bełzy „Kto ty jesteś? Polak Mały!”. Bo zazwyczaj osoba, która przebywa w wielokulturowym środowisku, po „Polak mały” może postawić co najmniej jeden przecinek i powiedzieć: Czech, Norweg, czy też obywatel świata – zauważyła Strzemecka.

Stwierdziła, że w dzisiejszych czasach coraz częściej pojawia się podwójna identyfikacja. Strzemecka, badając dzieci Polonii w Norwegii, nie pytała je wprost o tożsamość. Zagadnienie tożsamości wypływało zupełnie spontanicznie, naturalnie z wypowiedzi dzieci, z rysunków czy badań zdań niedokończonych.

Prowadzący spotkanie Tomasz Wolff zapytał, przypominając podany przez Strzemecką przykład dziewczynki, która w środowisku domowym czuje się Polką, a pozadomowym bardziej Norweżką, czy to nie jest tak, że miejsce, w którym się znajdujemy, determinuje tożsamość.

– Czy to dotyczy tylko dzieci, czy również dorosłych? Czy to nie jest tak, że – przenosząc to na Zaolzie – mieszkaniec dajmy na to Czeskiego Cieszyna, który pracuje w firmie z samymi Czechami, w pracy czuje się Czechem, a w środowisku domowym, gdzie jest na przykład członkiem Koła PZKO, czuje się Polakiem? – pytał Wolff.

– Absolutnie tak! – odparła Strzemecka. I dodała, że na poczucie tożsamości mogą też wpływać doświadczenia, przeżycia i to zarówno pozytywne, jak i negatywne. – Sfera życia i jej kontekst decydują o tym, która tożsamość pojawia się na pierwszym planie – uzupełniła Grzymała-Moszczyńska.

Grzymała-Moszczyńska zauważyła też, że badani często poczuli, kim są, dopiero wówczas, kiedy znaleźli się w otoczeniu innej kultury.

Użyty w danej sytuacji język nie determinuje poczucia tożsamości

Zwrócono też uwagę na kwestie językowe. Zauważono, że to, jakiego dziecko czy dorosły użyje języka, niekoniecznie musi odzwierciedlać jego poczucie narodowościowe. Może być tak, że to, w jakim języku człowiek mówi o uczuciach, jest odzwierciedleniem poczucia jego tożsamości. Ale może być też tak, że po prostu w danej dziedzinie, w jakiej się wypowiada, większy, umożliwiający precyzyjniejsze wypowiedzenie się zasób słów, ma w innym języku.

Gra poruszająca kwestie tożsamości dla rodzin i szkół

Na bazie swych badań i doświadczeń Stella Strzemecka opracowała grę na temat tożsamości „Kameleon Neon”. – Gra bazuje na niedokończonych zdaniach, na pytaniach i na zadaniach. Zaczynałam konstruowanie tej gry od zwykłych kart. Teraz jestem na etapie konstruowania plansz do gry – mówiła Strzemecka.

Będą dwie wersje: do zabaw rodzinnych oraz wersja dla szkół. Wersja dla rodzin ma być gotowa na jesieni, a w kwietniu przyszłego roku ma być gotowa wersja dla szkół. Na razie ze strony Akademii Nauczyciela pobrać można namiastkę gry do wydrukowania – 25 kart do gry do wydrukowana wraz z instrukcją. W późniejszym czasie do pobrania będzie pełna wersja.

Nagrania wszystkich paneli dyskusyjnych dostępne są cały czas w sieci

To był trzeci, ostatni już panel dyskusyjny zorganizowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP wraz z Ambasadą RP w Pradze i Konsulatem Generalnym RP w Ostrawie. Rozmów o poczuciu tożsamości, narodowości i polskości zaproszeni prowadzonych przez wybitnych polskich naukowców zajmujących się problematyką polskich mniejszości narodowych słuchać można było na żywo, ale można też do nich wrócić. Zarejestrowane z nich nagrania dostępne są bowiem cały czas w Internecie:

Panel I: „Mało nas, dużo nas… O poczuciu więzi z krajem przodków”

Panel II: „Życie na skrzyżowaniu kultur”

Panel III: „Rozmowy na temat tożsamości z młodymi – czy potrzebujemy więzi z krajem przodków”

.

(indi)