Najstarszy zidentyfikowany dotąd słownik gwary cieszyńskiej znajduje się w Książnicy

Słowników gwar Śląska Cieszyńskiego wydano kilka. Miłośników mowy naszych przodków z pewnością jednak zainteresuje ten najstarszy. Mamy dla nich ciekawostkę. Otóż takowy, spisany ręką Leopolda Jana Szersznika, znajduje się w Książnicy Cieszyńskiej.

Leopold Jan Szersznik nie tylko skompletował bogaty księgozbiór, ale sporządzał także notatki. Mają one teraz niebywałą wartość dla badań nie tylko dotyczących postaci Szersznika, ale także czasu, w którym żył.

Szersznik posługiwał się w pierwszej kolejności łaciną. Znał też kilka innych języków, a wśród tych notatek znajdują się także dotyczące języka polskiego. Badający temat dyrektor Książnicy Krzysztof Szelong stwierdza, iż „Należy raczej przyjąć, iż tak jak w przypadku większości mieszkańców ówczesnego Cieszyna, pierwszym kodem językowym, jakim się posługiwał (Szersznik), była cieszyńska gwara. Mamy oto do dyspozycji sporządzony ręką Leopolda J. Szersznika arcyciekawy, zawierający niemieckie tłumaczenia, słowniczek gwary cieszyńskiej obejmujący zestaw słów i zwrotów, jakimi posługiwano się w rozmowach z małymi dziećmi.

Tym razem rzecz zapisana została nie w Miscellaneach, ale na odwrocie wypracowania jednego z uczniów cieszyńskiego gimnazjum, choć w samych Miscellaneach (sygn. DD V 36, s. 6) część spośród ujętych w słowniku wyrazów Szersznik także uwzględnił, nie zaopatrując ich jednak – z jednym wyjątkiem – w tłumaczenia (Tata. Mama. Čiočia. papač. Tutač. Bumbač. Lala. čiačiany. Hopač. Lulu. Nynač. Čiulač. Kakač. Ši Es brannt. Tanač. Hudač. Hulač. Kuba).” – stwierdza Szelong, podkreślając, że mamy tu do czynienia z najstarszym słownikiem gwary cieszyńskiej.

„Jakkolwiek Leopold J. Szersznik nie władał bezbłędnie językiem polskim, miał świadomość, iż gwara cieszyńska jest odmianą polszczyzny i odnotowywane przez siebie słowa, jakkolwiek zaczerpnięte z gwary, nazywał polskimi. Prócz przywołanych wyżej notatek, w których określenie „polskie” odnosi się w wielu przypadkach do słów gwarowych, dowodzi tego również ujęty w Miszellanien wykaz roślin znajdujących się w ogrodzie ks. Szersznika, których nazwy odnotował on w trzech wersjach językowych: łacińskiej, niemieckiej i właśnie polskiej, w tej ostatniej grupie uwzględniając takie określenia, jak:  Jedla,  Swierczyna, Břzim, Dziwoki Kasstan, Modry Beß, Olssa, Liska, Czorny Topul, Krzewko Wirzba, Polno Grusska, Pluno Jabluń, Torka, Polno Trzessnia, Psi wino, Swientojonski Jagudki, Boruwki, Ostrzenznice, Citruna itd.” – kontynuuje Szelong.

(indi)

A oto słownik Szersznika udostępniony przez Książnicę Cieszyńską przepisany, uszeregowany w porządku alfabetycznym i opatrzony przekładem na ogólny język polski: