Spacery ze „Zwrotem”: Zamek w Gnojniku

GNOJNIK / Mariusz Makowski – historyk, autor książki „Szlacheckie siedziby na śląsku Cieszyńskim” zamek w Gnojniku nazwał „perłą cieszyńskiego empiru”. Czy słusznie? Proponujemy obejrzeć i ocenić.

Dwupiętrowy budynek był letnią siedzibą szlacheckiej rodziny Beessów. Zimą mieszkali bowiem w Wiedniu, w Gnojniku spędzali lato. W parku pałacowym znajdziemy różne rzeźby, m.in. przedstawiającą św. Nepomucena. Ale to najnowsza (i najbardziej znana) historia pałacu. Jak wspomina Makowski, już od 1455 roku Gnojnik był centrum samodzielnych dóbr należących do wielu szlacheckich rodzin. Natomiast baron Karol Wacław Beess von Chrostin nabył wieś w 1736 roku. I od tej pory Gnojnik stał się siedzibą Beessów aż do końca II Wojny Światowej.

Jak podaje Makowski „Po kupnie Karol Wacław wystawił w Gnojniku nowy barokowy pałac. Stanął on w pewnej odległości od pierwotnej siedziby, która znajdowała się nieopodal kościoła. (…) Pod koniec lat trzydziestych XIX wieku na miejscu starej rezydencji Beessowie wystawili nową.”

Autorem przebudowy w empirowym stylu był wiedeński architekt Józef Kornhausel. Zastosował on charakterystyczne dla siebie elementy architektoniczne, jak np. kolumny w wielkim porządku, wysokie attyki, palladiańską kompozycję (łuk flankowany po bokach z płaskimi gzymsami) czy duże, półkoliste zamknięte okna. W 1899 roku dobudowano drugie piętro nad bocznymi traktami pałacu, w miejscu mansardowego dachu, zmieniając tym samym bryłę budynku – gnojnicki pałac stał się jednoskrzydłowym, dwupiętrowym obiektem.

Do pałacu przylega francuski ogród z owalnym gazonem ozdobionym fontanną z obeliskiem oraz ogrodowymi rzeźbami i wazami. Od gazonu prowadziła długa alejka obsadzona strzyżonymi krzewami. Warto również wspomnieć, że w 1860 roku Beessowie kazali wybudować na przykościelnym cmentarzu neogotycką kaplicę grobową, w której umieszczono marmurowe tablice upamiętniające członków rodu. Grobowiec ten stanowi rzadki przykład sztuki sepulkralnej czyli cmentarnej na Śląsku Cieszyńskim.
Swoje wielkie dni przeżyła gnojnicka rezydencja Beessów w lipcu 1930, gdy odwiedził ją prezydent Republiki Czechosłowackiej Tomasz Garrigue Masaryk. Ostatnim właścicielem pałacu był Jerzy Beess von Chrostin, który po nacjonalizacji całego majątku w 1945 roku, osiedlił się we Wiedniu, gdzie zmarł w 1955 r.

Pałac zajęty został przez Powiatowa Radę Narodową (ONV) w Czeskim Cieszynie i był siedzibą różnych instytucji. Bogate zbiory sztuki i biblioteka zostały wywiezione i umieszczone na zamku Sztremberku i w Muzeum Cieszyńskim w Czeskim Cieszynie. W 1990 roku pałac został sprzedany prywatnym właścicielom. Później kilkukrotnie przechodził z rąk do rąk i niszczał. Dopiero hiszpański właściciel w 2014 roku przeprowadził remont dachu i odnowił elewację budynku. Dziś zamek ponownie wystawiony jest na sprzedaż.

Pałac w Gnojniku znajduje się przy drodze z Gnojnika do Trzanowic, kilkadziesiąt metrów od drogi Niebory – Trzyniec, naprzeciw kościoła.
indi