Jutro nad ranem nastanie częściowe zaćmienie Księżyca. Następne dopiero w marcu 2025

W środę 18 września 2024 we wczesnych godzinach porannych nastąpi częściowe zaćmienie Księżyca. Będzie wprawdzie niewielkie, ale bardzo dobrze widoczne. Przy bezchmurnym niebie warunki do jego obserwacji będą idealne. Maksimum zaćmienia przypadnie o godzinie 4:44 czasu środkowoeuropejskiego letniego. Ostatnie częściowe zaćmienie Księżyca widoczne z Europy Środkowej miało miejsce 28 października 2023.

Istota zaćmień Księżyca

Ziemia i Księżyc są ciałami ciemnymi, oświetlonymi przez Słońce, wskutek czego rzucają cień. Zdarza się, że Księżyc cały lub jego część wejdzie w cień rzucany przez Ziemię. Następuje wtedy całkowite lub częściowe zaćmienie Księżyca.

Zaćmienie Księżyca może wystąpić tylko podczas pełni, ponieważ Słońce, Ziemia i Księżyc muszą się ustawić w jednej linii, aby cień Ziemi znajdującej się między Słońcem a Księżycem mógł paść na Księżyc. Kiedy Ziemia jest między Słońcem a Księżycem, oglądamy właśnie pełnię Księżyca, czyli widzimy stronę Księżyca zwróconą ku Ziemi w całości oświetloną. Zazwyczaj cień Ziemi mija Księżyc w pełni ze względu na nachylenie orbity Księżyca do płaszczyzny orbity Ziemi, dlatego zaćmienie Księżyca nie jest tak częstym zjawiskiem, jak pełnia i nie widzimy go co miesiąc.

Zaćmienia Księżyca są na ogół widoczne jednocześnie na całej półkuli Ziemi odwróconej od Słońca, a więc w tych miejscach na Ziemi, gdzie akurat panuje noc. Podczas zaćmień Księżyc zmienia swój kolor. Spowodowane jest to rozpraszaniem światła słonecznego do stożka cienia przez atmosferę ziemską. Dlatego obserwator na Ziemi widzi wtedy Księżyc w różnych odcieniach barwy czerwonej: od koloru rdzawobrunatnego do krwistoczerwonego.

Przebieg częściowego zaćmienia Księżyca

Jedyne tego typu zjawisko w 2024 roku rozpocznie się jutro 18 września 2024 o godzinie 2:41 czasu środkowoeuropejskiego letniego, kiedy Księżyc zacznie wchodzić w półcień Ziemi. Faza półcieniowa jest prawie niewidoczna. Zauważyć ją możemy dopiero po około 40 minutach, kiedy to większość tarczy Księżyca będzie w strefie półcienia i to tylko jako jej delikatne pociemnienie.

Faza częściowa rozpocznie się o godzinie 4:12, kiedy cała tarcza Księżyca znajdzie się w strefie półcienia i jego prawa górna krawędź zacznie zagłębiać się w strefie cienia. Tu z czasem nastąpi jego wyraźne pociemnienie i efekt nadgryzienia tarczy Księżyca.

Maksymalne zagłębienie się Księżyca w obszar cienia Ziemi, czyli maksimum fazy częściowej, kiedy to tylko 8,5% średnicy tarczy Księżyca znajdzie się w objęciach cienia, nastanie o godzinie 4:44. Wówczas tarcza Srebrnego Globu będzie w najwyższym stopniu pociemniona ziemskim cieniem nasuniętym od strony północnej krawędzi, stanowiąc środkowy najważniejszy punkt zaćmienia. Od tego momentu zaćmienie będzie stopniowo ustępować.

O godzinie 5:15 nastanie wyjście z cienia Ziemi i cała tarcza naszego naturalnego satelity znajdzie się ponownie wyłącznie w strefie półcienia, powoli go opuszczając. Całe częściowe zaćmienie trwać będzie 63 minuty. W ciągu najbliższych kilkudziesięciu minut będziemy obserwować, jak tarcza naszego satelity coraz bardziej się rozjaśnia. Zjawisko zakończy się wyjściem Księżyca z półcienia Ziemi o godzinie 6:47 czasu środkowoeuropejskiego letniego na Zaolziu już niewidoczne, ponieważ Księżyc o godzinie 6:34 zanurzy się pod horyzont.

Kiedy i jak obserwować

Jutrzejsze częściowe zaćmienie Księżyca będzie można obserwować praktycznie w całym jego przebiegu. Warunki do jego obserwacji będą sprzyjające, ponieważ Księżyc zajdzie dopiero w czasie półcieniowej fazy zaćmienia, która prawie nie jest widoczna gołym okiem. Faza częściowa, czyli ta najlepiej widoczna, odbywać się będzie między godzinami 4:12 i 5:15. Maksimum zaćmienia przypadnie na godzinę 4:44 czasu środkowoeuropejskiego letniego.

Do obserwacji zaćmienia nie potrzeba żadnych instrumentów optycznych ani specjalistycznych zabezpieczeń. W przeciwieństwie do zaćmień Słońca, zaćmienia Księżyca są całkowicie bezpieczne do obserwacji gołym okiem. Teleskop lub lornetka pozwolą przyjrzeć się zaćmieniu w detalu.

Dla obserwacji będziemy więc potrzebowali bezchmurnego, przejrzystego powietrza i płaskiego horyzontu (bez wszelkich przeszkód) w kierunku południowo-zachodnim. Najlepszym miejscem do obserwacji bywa zawsze jakieś wzniesienie, kopiec, z którego mamy dobry widok (nie przeszkadzają drzewa, budynki itd.).

Optyczna iluzja nad horyzontem

Podczas zjawiska możemy być świadkami ciekawej optycznej iluzji. Księżyc będzie wtedy stosunkowo nisko nad horyzontem, co może sprawiać wrażenie, że wydaje się nam większy. Powodem tego jest iluzja optyczna, w której nasz mózg porównuje rozmiar Księżyca z odległymi obiektami na horyzoncie.

Choć podczas zaćmienia będziemy obserwować jedną z największych kątowo pełni Księżyca w 2024 roku – zaledwie 11 godzin po maksimum zaćmienia Księżyc znajdzie się najbliżej Ziemi, w odległości jedynie 357 283 kilometry, co uzasadnia popularne, choć nieastronomiczne określenie superpełnia – to wrażenie dużego Księżyca wynika głównie z opisanej optycznej iluzji i to podczas wschodu i zachodu każdej pełni Księżyca.

Koniunkcja Księżyca z Saturnem

Przez całą noc Księżyc znajdować się będzie w pobliżu planety Saturn. Gazowy olbrzym z pierścieniami 8 września 2024 znalazł się w opozycji czyli w najlepszej widoczności w ciągu roku i jest widoczny przez całą noc. Świeci jako jasny punkt na tle gwiazdozbioru Wodnika w prawo pod Księżycem.

Nad południowo-wschodnim horyzontem widoczne są dalsze dwie planety. Zupełnie najjaśniejszym punktowym obiektem jest Jowisz, który króluje na niebie w drugiej połowie nocy. Nie sposób go przeoczyć. Nieco słabszy czerwonawy Mars znajduje się trochę poniżej i w lewo od Jowisza. Obie planety widoczne są w drugiej połowie nocy aż do wschodu Słońca, które 18 września 2024 w Cieszynie wschodzi o godzinie 6:26 czasu środkowoeuropejskiego letniego.

Kolejne częściowe zaćmienie Księżyca widoczne z Zaolzia nastąpi 14 marca 2025. Ponadto 7 września 2025 w późnych godzinach wieczornych, o zmierzchu i na początku nocy, będziemy mogli zaobserwować całkowite zaćmienie Księżyca, jedno z najdłuższych w tej dekadzie.