Przy bezchmurnym niebie dziś w sobotę 28 października 2023 w pierwszej połowie nocy zobaczymy na niebie jedno z najciekawszych wydarzeń astronomicznych 2023 roku. Częściowe zaćmienie Księżyca, które rozpocznie się o godzinie 21:34 i potrwa do godziny 22:53 czasu środkowoeuropejskiego letniego. Ostatnie częściowe zaćmienie Księżyca widoczne z Europy Środkowej miało miejsce przed świtem 16 maja 2022.
Czym jest zaćmienie Księżyca?
Ziemia i Księżyc są ciałami ciemnymi, oświetlonymi przez Słońce, wskutek czego rzucają cień. Zdarza się, że Księżyc cały lub jego część wejdzie w cień rzucany przez Ziemię. Następuje wtedy całkowite lub częściowe zaćmienie Księżyca. Zaćmienia te znane są ludziom od niepamiętnych czasów jako zjawiska, które w dawnych czasach wywoływały bardzo silne wrażenie połączone nawet z przerażeniem. Pierwotny człowiek był bowiem przerażony, gdy widział, jak tarcza Księżyca traci blask, niekiedy prawie znikając dla oka ludzkiego. Już jednak w starożytności umiano nie tylko przepowiadać te zjawiska, ale i interpretowano je właściwie.
Podczas zaćmienia Księżyca Ziemia znajduje się dokładnie między Słońcem i Księżycem. Księżyc znajduje się wtedy w cieniu rzucanym przez Ziemię. Zaćmienia Księżyca mają miejsce zawsze w czasie pełni. Są one na ogół widoczne jednocześnie na całej półkuli Ziemi odwróconej od Słońca, a więc w tych miejscach na Ziemi, gdzie Księżyc jest nad horyzontem.
Podczas zaćmień Księżyc ogólnie nie przestaje być widoczny, lecz zmienia swój kolor na czerwonawo-miedziany. Spowodowane jest to tym, że do powierzchni Księżyca docierają promienie słoneczne załamane w atmosferze ziemskiej.
Przebieg częściowego zaćmienia Księżyca 28 października 2023
Całe zjawisko rozpocznie się o godzinie 20:02 czasu środkowoeuropejskiego letniego, kiedy Księżyc zacznie wchodzić w półcień Ziemi. Faza półcieniowa jest prawie niewidoczna. Zauważyć ją możemy dopiero po około 40 minutach, kiedy to większość tarczy Księżyca będzie w strefie półcienia i to tylko jako jej delikatne pociemnienie.
Faza częściowa rozpocznie się o godzinie 21:35, kiedy cała tarcza Księżyca znajdzie się w strefie półcienia i jego prawa-dolna krawędź zacnie zagłębiać się w strefie cienia. Tu z czasem nastąpi jego wyraźne pociemnienie i efekt nadgryzienia tarczy Księżyca.
Maksymalne zagłębienie się Księżyca w obszar cienia Ziemi, czyli maksimum fazy częściowej, kiedy to 12% średnicy tarczy Księżyca znajdzie się w objęciach cienia, nastanie o godzinie 22:14. Wówczas tarcza Srebrnego Globu będzie w najwyższym stopniu „przykopcona” ziemskim cieniem nasuniętym od strony południowej krawędzi, stanowiąc środkowy najważniejszy punkt zaćmienia. Od tego momentu zaćmienie będzie stopniowo ustępować.
O godzinie 22:53 nastanie wyjście z cienia Ziemi i cała tarcza naszego naturalnego satelity znajdzie się ponownie wyłącznie w strefie półcienia, powoli go opuszczając. W ciągu najbliższych kilkudziesięciu minut będziemy obserwować, jak tarcza naszego satelity coraz bardziej się rozjaśnia. Całe zjawisko zakończy się wyjściem Księżyca z półcienia Ziemi o godzinie 00:26 ciągle jeszcze obowiązującego czasu środkowoeuropejskiego letniego.
Całe zaćmienie potrwa 4 godziny i 24 minut, z czego zaćmienie częściowe, a więc najbardziej efektowna faza – etap dostrzegalny gołym okiem, potrwa 77 minut.
Gdzie i kiedy obserwować
Niewielkie, ale jedyne w tym roku widoczne z Europy Środkowej zaćmienie naszego naturalnego satelity, ma miejsce w sobotę, a dodatkowo o bardzo dogodnych, wieczornych godzinach. Podczas bezchmurnego nieba zjawisko widoczne będzie wysoko nad horyzontem od samego początku do końca. Do obserwacji zaćmienia Księżyca nie potrzeba żadnych przyrządów astronomicznych, chociaż na przykład lornetka pozwoli bardziej szczegółowo przyjrzeć się zjawisku.
Warto obserwować tylko najbardziej efektowną fazę, podczas której Księżyc znajdzie się w strefie cienia Ziemi. Rozpoczyna się ona o godzinie 21:35 i potrwa do 22:53 czasu środkowoeuropejskiego letniego.
Ponieważ chodzi o bardzo płytkie zaćmienie, kiedy to Księżyc tylko delikatnie muśnie o całkowity cień naszej planety, wyraźne pociemnienie jego tarczy ukaże się tylko u jej dołu. Zauważymy również delikatny spadek jasności Księżyca, ale znacznie bardziej zauważalna będzie gra kolorów na jego powierzchni.
Obraz ziemskiego cienia wyświetlany na powierzchni Srebrnego Globu zależy od stanu przejrzystości atmosfery naszej planety oraz rodzaju zanieczyszczeń dominujących w niej w momencie zaćmienia. Im więcej pyłów, tym zjawisko ciemniejsze i przybierające brunatno-popielate barwy. Względnie czysta atmosfera odznacza się złotawo-pomarańczowym zabarwieniem.
Koniunkcja Księżyca z Jowiszem
Delikatnie nadgryziony Księżyc robi ogromne wrażenie, a wystarczy skierować wzrok ciut w lewo, byśmy trafili na bonus w postaci Jowisza. Częściowe zaćmienie plus efektowna koniunkcja Księżyca z największą planetą Układu Słonecznego to jeden z absolutnych hitów Roku Kopernika na niebie gwiaździstym!
Koniunkcja Księżyca z Jowiszem widoczna będzie przez całą noc, ale najciaśniejszą stanie się dopiero nad ranem w niedzielę 29 października 2023 około godziny 6:00 czasu środkowoeuropejskiego (po zmianie czasu). O tej porze wzajemny dystans obu ciał na niebie zmniejszy się na jedną trzecią.
Księżyc w sobotę 28 października 2023 wschodzi około godziny 17:16 czasu środkowoeuropejskiego letniego. Jowisz w przybliżeniu pół godziny później. Jednak Słońce po drugiej stronie nieba zachodzi o godzinie 17:32. Dlatego Jowisz będzie dobrze widoczny godzinę po zachodzie Słońca, kiedy to niebo będzie już dostatecznie ciemne i sam jowisz będzie już wyżej nad horyzontem. Nad południowym horyzontem widoczna będzie również planeta Saturn. Wzajemne położenie obu planet i Księżyca w moment początku częściowej fazy zaćmienia pokazuje nam poniższa mapka nieba.
Następne częściowe zaćmienie Księżyca widoczne z Zaolzia nastanie 18 września 2024, a pełne zaćmienie Księżyc zobaczymy dopiero 7 września 2025.
