Wielki Piątek. Dawniej w ten dzień obmywano się w rzekach, strumykach i źródełkach

Wieki Piątek to dzień upamiętniający śmierć Jezusa Chrystusa. W tradycji chrześcijańskiej jest to dzień zadumy nad Męką Pańską, wzmożonej modlitwy i gorliwych praktyk religijnych. W Wielki Piątek obowiązuje ścisły post. W kościołach katolickich odprawiane są drogi krzyżowe i adoracja Przenajświętszego Sakramentu. W Kościołach protestanckich Wielki Piątek jest najważniejszym, kulminacyjnym dniem roku liturgicznego – jest to szczególny dzień modlitwy i skupienia.

Wielkopiątkowe obmywanie się

Na Śląsku Cieszyńskim powszechnym zwyczajem w Czorny Piątek było mycie się o wschodzie słońca w rzekach, strumykach i źródełkach, szczególnie tych, które według miejscowych wierzeń posiadały leczniczą moc. Omywania wodą dokonywały całe rodziny wcześnie rano, najlepiej przed wschodem słońca, po odmówieniu modlitwy na brzegu rzeki.

Wielkopiątkowa ablucja miała zapewnić zdrowie przez cały rok. Dawniej w rzekach pławiono również konie i bydło. Wielkopiątkową wodę zabierano do domu, w razie potrzeby obmywano nią chorych, by im ulżyć, spryskiwano nią bydło, konie, trzodę, a nawet stajnie i obory. Poddawano ją obrządkowi sakralnemu, wierząc, że taka woda ma jeszcze większą moc.

Relikt dawnych wierzeń pogańskich

Zwyczaj obmywania się w wodzie w Wielki Piątek charakterystyczny jest szczególnie dla Polski południowej. Etnografowie dopatrują się w tym zwyczaju reliktów dawnych wierzeń pogańskich związanych z kultem wody, w których woda miała znaczenie obmywające, uzdrawiające i zapładniające.

W Wielki Piątek wypijano również kieliszek tatarczówki (nalewki z tataraku), co również miało zapewnić zdrowie na cały rok. Tego dnia nie można było pracować w polu ani w ogrodzie. Prognozowano również pogodę i zależny od niej urodzaj.

Wielki Piątek to również czas wielkiego gotowania i pieczenia, dlatego że niegdyś wszystkie potrawy musiały być gotowe już w Wielki Piątek (ostatecznie do Wielkiej Soboty w południe).

Modlitwa przy Bożym Grobie

Również na Śląsku Cieszyńskim, tak jak i w całej Polsce, w każdym kościele parafialnym przygotowywano Boży Grób z figurą Jezusa Chrystusa na marach. Nad nim znajdowało się tabernakulum z zamkniętym Przenajświętszym Sakramentem.

Wartę honorową przed grobem sprawowali górnicy w galowych mundurach lub umundurowani strażacy, czasami wojskowi, elewi policji państwowej, harcerze i górale w strojach ludowych. Wierni odwiedzali w ten dzień kościół, aby modlić się przed Bożym Grobem i ucałować rany Chrystusa.

Na podstawie:

Jan Szymik, „Doroczne zwyczaje i obrzędy na Śląsku Cieszyńskim”, Sekcja Ludoznawcza Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego w Republice Czeskiej, Czeski Cieszyn – Wrocław 2012.

Tekst ukazał się po raz pierwszy 2 kwietnia 2021 roku.