Dziś zaczyna się Wielki Post. Popielec to czas pokuty i wstrzemięźliwości

Dziś jest Środa Popielcowa, która rozpoczyna okres Wielkiego Postu. Czas poprzedzający najważniejsze chrześcijańskie święto, jakim jest Wielkanoc, wiązał się w tradycyjnej kulturze z wieloma zwyczajami. Ten okres obrzędowości ludowej jest zgodny z kalendarzem liturgicznym Kościoła katolickiego.

W Środę Popielcową również na Śląsku CIeszyńskim obowiązywał ścisły post – można się było najeść do syta, ale tylko raz dziennie i to wyłącznie potrawami postnymi. Na śniadanie podawano zwykle tzw. wode z chlebym. Jest to najczęściej pokrajana w kostkę kromka czerstwego chleba zalana wrzątkiem, w którym ugotowano pokrojone w plasterki ząbki czosnku z dodatkiem kminu i szczyptą soli.

Na obiad zaś żur postny z nieokraszonymi ziemniakami lub ziemniaki z uprzednio „wymoczonym” solonym śledziem i surową kiszoną kapustą, a na kolację placek z pszennej „żarnówki” upieczony na blasze z niesłodzoną czarną zbożową kawą. Ciasto na taki postny placek wyrabiano wyłącznie na wodzie z dodatkiem szczypty soli. Z takiego ciasta zamiast placków gotowano też kluski, które jadło się z kapuśniónką” albo z ugotowanymi w wodzie pieczkami, czyli suszonymi owocami.

Wierzący katolicy tego dnia rano udawali się do kościoła na Mszę świętą i uczestniczyli w ceremonii posypywania przez księdza głów popiołem, wypowiadającego słowa: „pamiętaj człowiecze, żeś z prochu powstał i w proch się obrócisz”. Następnie udawano się do codziennych zajęć.

Posypywanie pól popiołem

Popiołem popielcowym gospodarze posypywali pola obsiane żytem. Gospodynie natomiast posypywały zagony z kapustą. Ten zabieg z pogranicza religii i magii miał zapewnić dobre plony. Popielec uchodzi też za dzień odpowiedni dla wróżb miłosnych, głównie matrymonialnych. Były one praktykowane zarówno przez dziewczęta, jak i przez chłopców.

Wielki Post to wyjątkowo ważny okres w Kościele katolickim, przygotowujący wiernych do śmierci i Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Wszystkie niedziele Wielkiego Postu mają na Śląsku CIeszyńskim ustalone nazwy własne. I tak, pierwsza niedziela Wielkiego Postu zwie się Wstępną (też Chudą), druga Suchą, trzecia Głuchą, czwarta Śródpostną (Radosną lub Tłustą), piąta Czarną (Morzaną), a szósta Palmową (też Kwietnią). W czasie Wielkiego Postu – tak jak i na terenie całej Polski – zalecano wstrzemięźliwość w jedzeniu przede wszystkim potraw mięsnych, jak i w piciu napojów alkoholowych.

Na podstawie: Jan Szymik, Doroczne zwyczaje i obrzędy na Śląsku Cieszyńskim, Cz. Cieszyn 2001.

Ilustrację stanowi obraz wybitnego polskiego malarza Juliana Fałata. Obraz zatytułowany „Popielec” powstał w 1881 roku podczas pobytu artysty w Rzymie. Uważany jest za najlepsze dzieło artysty z początkowego okresu twórczości. Obraz znajduje się w zbiorach prywatnych.