Jan Kubok – kierownik szkoły i wójt Końskiej. Nowa wystawa Ośrodka Dokumentacyjnego

CZESKI CIESZYN / W siedzibie Zarządu Głównego PZKO w Czeskim Cieszynie w galerii w holu na parterze już od wczoraj (20 grudnia) można zobaczyć wystawę „Jan Kubok, kierownik szkoły i wójt Końskiej”.

Jan Kubok urodził się 13 czerwca 1880 roku w Końskiej na Śląsku Cieszyńskim jako syn Michała Kuboka i Zuzanny Kojda z domu Pękała. Gdy miał pięć lat, zmarł mu ojciec. Po ukończeniu szkoły ludowej w rodzinnej miejscowości kształcił się w Cieszynie, najpierw w szkole wydziałowej, a następnie w seminarium nauczycielskim.

Po zdaniu matury w 1900 roku uczył w szkole ludowej w Międzyrzeczu Górnym w powiecie bielskim. W 1903 roku został nauczycielem szkoły ludowej w rodzinnej Końskiej. 13 września 1904 roku ożenił się z Heleną Macurą, córką kierownika szkoły Adama Macury.

31 sierpnia 1907 roku jego teść przeszedł na emeryturę, a Miejscowa Rada Szkolna i Wydział Gminy mianowały Jana Kuboka prowizorycznym kierownikiem szkoły. Ta nominacja została zatwierdzona Dekretem Krajowej Rady Szkolnej w Opawie z 9 grudnia 1907 roku. Nowy kierownik oprócz wiedzy starał się uczniom wszczepiać również zamiłowanie do ziemi rodzinnej.

Walka o polskość szkoły

Organizował wycieczki krajoznawcze, między innymi na Czantorię, Ropiczkę, ale dzieci poznawały również piękno rodzinnej miejscowości. Niejednokrotnie był zmuszony również walczyć o polskość szkoły, bo wybrany w 1910 roku nowy Wydział Gminy dążył do wprowadzenia języka niemieckiego jako wykładowego w klasach 3-5. Temu udało się zapobiec, a językiem wykładowym pozostał nadal język polski.

W gminie wkrótce powstało najpierw niemieckie przedszkole, a później również szkoła ludowa, jednak większość uczniów w tych placówkach stanowiły oczywiście miejscowe polskie dzieci. W kolejnych spisach ludności, jako język ojczysty zdecydowana większość mieszkańców Końskiej podawała język śląsko-polski.

W 1880 roku z łącznej liczby 1569 było to 1505 osób (95,9%), w 1900 roku z 2058: 1868 osób (90,08%), w 1910 roku z 2 307: 1960 osób (85%). Jako radny gminy Jan Kubok walczył przeciwko przyłączeniu gminy do Trzyńca. W końcu w 1914 roku do hutniczego Trzyńca została włączona przemysłowa część Końskiej. Władze Trzyńca zobowiązały się do wypłacenia Końskiej jednorazowego odszkodowania, co uczyniły dopiero po I wojnie światowej. 

Czasy I wojny światowej

Po wybuchu wojny, na skutek powszechnej mobilizacji, kierownik szkoły Jan Kubok wraz z dwoma innymi nauczycielami został powołany do wojska. Do pracy w szkole wrócił dopiero 30 sierpnia 1915 roku. Sytuacja była wtedy bardzo trudna, bo brak nauczycieli negatywnie wpłynął na pracę szkoły.

W gminie odczuwano dotkliwy brak żywności, odzieży i obuwia, a dzieci jeszcze częściej niż dotychczas musiały pomagać rodzicom w pracy na roli. W obliczu zbliżającego się rozpadu Austro-Węgier 19 października 1918 roku w Cieszynie została powołana do życia Rada Narodowa dla Księstwa Cieszyńskiego, która po kilku wiecach patriotycznych ludności, 31 października 1918 roku, proklamowała przyłączenie Śląska Cieszyńskiego do Polski.

5 listopada 1918 roku nastąpił tymczasowy podział terytorium Śląska Cieszyńskiego na zasadzie etnicznej między polską Radą Narodową Księstwa Cieszyńskiego a czeską Krajową Radą Narodową dla Śląska. Kwestię ostatecznego ustalenia granicy na Śląsku Cieszyńskim pozostawiono w gestii rządów w Warszawie i Pradze.

Przedwczesna emerytura

W styczniu 1919 roku wszystko przekreślił jednak najazd wojsk czeskich, które zajęły znaczną część spornego terytorium. Nie doszło nawet do plebiscytu, a o przyszłych losach tej ziemi i jej mieszkańców zadecydowała Rada Ambasadorów obcych mocarstw najpierw na konferencji w belgijskim mieście Spa, a następnie w Paryżu.

28 lipca 1920 roku ogłoszono podział terytorium między Polskę i Czechosłowację, której przypadła większa i bardziej przemysłowa część Śląska Cieszyńskiego z Zagłębiem Karwińskim, Hutą Trzyniecką i Koleją Koszycko-Bogumińską. Na tym obszarze w 1910 roku mieszkało ponad 139 000 Polaków.  

W zaistniałej sytuacji Jan Kubok przeszedł w wieku 40 lat na przedwczesną emeryturę, bo groziło mu nawet przeniesienie ze szkoły w Końskiej, a on chciał zostać w rodzinnej miejscowości, gdzie miał też gospodarstwo rolne. W czasie wyborów komunalnych 11 października 1923 roku został wybrany nowym wójtem gminy. Sukcesy odnosił również w kolejnych wyborach i na tym stanowisku pozostał aż do początku okupacji niemieckiej w 1939 roku, przyczyniając się do znacznego rozwoju Końskiej.

Dzięki jego staraniom rozbudowano szkołę ludową, a w jej budynku znalazła się też ochronka (przedszkole) i Urząd Gminy z salą posiedzeń. Dzięki współpracy z Hutą Trzyniecką wieś została zelektryfikowana, wybudowano nowe drogi i mosty oraz przeprowadzono regulację rzeki Olzy.

Praca społeczna

Jan Kubok znalazł również czas na pracę w wielu organizacjach. Był między innymi członkiem Macierzy Szkolnej w Czechosłowacji, członkiem Rady Nadzorczej Towarzystwa Oszczędności i Zaliczek w Czeskim Cieszynie, kuratorem Zboru Ewangelickiego Augsburskiego Wyznania w Czeskim Cieszynie i członkiem Wydziału Senioralnego Kościoła Ewangelickiego Augsburskiego Wyznania na Śląsku Wschodnim w Czechosłowacji.

Szczególnie wtedy, gdy w Czeskim Cieszynie toczyła się walka o zbór ewangelicki, bronił sprawy polskich ewangelików przed atakami niemieckimi i ślązakowskimi.

Śmierć w obozie

W czasie okupacji niemieckiej został 5 listopada 1939 roku aresztowany i przez kilka miesięcy był więziony w Cieszynie. Następnie wywieziono go do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen, a stąd później do Dachau. Otrzymał numer obozowy 18 612 i trafił do bloku 11. Niestety nie wytrzymał nieludzkich warunków pracy i życia obozowego.

Zmarł z wycieńczenia 26 stycznia 1941 roku w wieku 60 lat. Sprowadzone z Dachau prochy Jana Kuboka złożono na cmentarzu ewangelickim w Końskiej w grobie obok syna Adama, a jego nazwisko uwieczniono później na pomniku ofiar II wojny światowej w Końskiej i na jednej z tablic na miejscu pamięci na cmentarzu komunalnym w Trzyńcu.

Wystawę „Jan Kubok, kierownik szkoły i wójt Końskiej” można zobaczyć w siedzibie Zarządu Głównego PZKO na ul. Strzelniczej 28 w Czeskim Cieszynie w galerii w holu na parterze od 20 grudnia 2021 do 20 stycznia 2022 r. w godzinach otwarcia budynku.

Wystawę przygotował Ośrodek Dokumentacyjny Kongresu Polaków w Republice Czeskiej ze zbiorów Muzeum-Miejsce Pamięci Dachau, Muzeum Protestantyzmu Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Cieszynie, Państwowego Archiwum Powiatowe w Karwinie oraz zbiorów własnych i prywatnych.  

Marian Steffek