Istnieje spore prawdopodobieństwo, że będziemy mogli oglądać zorzę polarną!

W czwartek, 28 października br., na Słońcu doszło do drugiego najpotężniejszego wybuchu w tym roku. W jego wyniku w przestrzeń kosmiczną został wyrzucony obłok plazmy,  zmierzający ku Ziemi, do której dotrze dziś (sobotę 30 października br.) pod wieczór. Wywoła on silną burzę geomagnetyczną, wynikiem której może być zorza polarna widoczna nawet w naszym regionie.

Aktywność słoneczna

Nasze Słońce nie jest stałym źródłem światła, jak nam się często może wydawać. Aktywność słoneczna zmienia się w dość regularnym cyklu 11-letnim, co przejawia się przede wszystkim w okresowym wzroście i spadku liczby plam słonecznych – nieco ciemniejszych i chłodniejszych plam obserwowanych na tarczy Słońca. Ostatnie minimum aktywności słonecznej miało miejsce w grudniu 2019 r. Rozpoczął się 25. cykl słoneczny. Aktywność słoneczna rośnie i maksimum ma osiągnąć najprawdopodobniej w 2025 r.

Aktywność słoneczna przy zbliżaniu się do maksimum cyklu jedenastoletniego przejawia się licznymi i gwałtownymi zjawiskami w górnej warstwie atmosfery Słońca. Zalicza się do nich wzmożony wiatr słoneczny – silny strumień plazmy wypływającej ze Słońca, plamy słoneczne,  rozbłyski – olbrzymie eksplozje, koronalne wyrzuty masy i wybuchy. Wybuchy te mogą wyrzucać plazmę słoneczną daleko w przestrzeń kosmiczną – także w okolice Ziemi. Zmianom tym towarzyszy często podwyższony poziom promieniowania na falach radiowych. 

Wpływ aktywności słonecznej na Ziemię

Rozbłyski słoneczne to erupcje promieniowania słonecznego, które wyrzucają z powierzchni naszej gwiazdy naładowane cząstki. Gdy związane z silnymi rozbłyskami koronalne wyrzuty masy skierowane są bezpośrednio w Ziemię, mogą zagrażać m. in. sztucznym satelitom i astronautom na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej ISS. Mogą zakłócać komunikację radiową i satelitarną oraz przesył energii elektrycznej, ale i generować wyjątkowo efektowne zorze polarne. 

Podczas burzy geomagnetycznej zmiany w konfiguracji pól magnetycznych indukują prądy wzdłuż linii energetycznych. Te mogą poważnie uszkodzić transformatory i spowodować przerwy w dostawie prądu do odbiorców. Najpoważniejsze tego typu wydarzenie miało jak dotąd miejsce 13 marca 1989 roku – pozostawiło wówczas sześć milionów ludzi bez elektryczności w prowincji Quebec w Kanadzie, na około dziewięć godzin. 

Dlatego od kilku dekad naukowcy obserwują nieustannie Słońce np. przy pomocy kosmicznego obserwatorium orbitalnego SDO (Solar Dynamics Observatory). Aktualne zdjęcia naszej dziennej gwiazdy znajdziemy na stronie internetowej SOHO (Solar and Heliospheric Obsezvatory) Do dyspozycji mamy również specjalny serwis pogody kosmicznej Spaceweather.com lub Spaceweatherlive.com.

Czwartkowy rozbłysk został klasyfikowany najsilniejszą z możliwej klas

W czwartek 28 października br. miał miejsce rozbłysk sklasyfikowany jako X1 (najsilniejszej możliwej klasy na Słońcu), któremu towarzyszył koronalny wyrzut masy. Zgodnie z prognozami serwisu pogody kosmicznej zjawisko to po dotarciu w okolicę Ziemi i jej magnetosfery, czyli już dziś, może wywołać silną burzę geomagnetyczną. Burza tej klasy może z kolei zapoczątkować zorze polarne, widoczne nie tylko na terenach podbiegunowych, ale i nieco dalej na południu – w tym nawet na naszych terenach (choć nie będą one zapewne tak efektowne, jak na poniższym zdjęciu).

Istnieje pewne prawdopodobieństwo, że w ten weekend zorza pojawi się w szczególności nad Europą Środkową. Ale to nie wszystko. Prognozy pogody kosmicznej zdają się wskazywać na to, że i w najbliższych dniach dojdzie do kolejnych silnych wybuchów i następujących po nich koronalnych wyrzutów masy pochodzących z tego samego kompleksu plam słonecznych.

Czwartkowy rozbłysk spowodował tymczasowy, ale silny blackout radiowy po skierowanej ku Słońcu stronie Ziemi, z centrum w Ameryce Południowej. NASA już określiło ten wybuch aktywności „znaczącym rozbłyskiem słonecznym”, dodając, że został on również uchwycony na filmie video w czasie rzeczywistym przez należące do agencji kosmicznej obserwatorium orbitalne SDO (Solar Dynamics Observatory).

Jak obserwować i co można oczekiwać

Duża ilość wysokoenergetycznych cząstek pędzi w stronę Ziemi i dotrze do naszej planety najpewniej późnym popołudniem lub wieczorem 30 października br. To prawie na pewno będzie skutkowało silnymi zorzami polarnymi na dużych szerokościach geograficznych i chwilowymi, słabymi zorzami polarnymi na umiarkowanych szerokościach geograficznych, w tym i na naszych terenach.

Czwartkowy wyrzut materii ze Słońca jest porównywalny do tego z grudnia 2015, kiedy zorza była nawet obserwowana w Słowenii. Poniżej filmik z obserwacji w Polsce.

Pamiętajmy, że nawet najlepsza zorza widoczna z naszych terenów, w zasadzie nie może się równać z najnudniejszą zorzą w Arktyce. Zorza może być trudna lub niemożliwa do zobaczenia gołym okiem dla niedoświadczonego obserwatora. Zorza nie będzie widoczna przez cały czas. Trwać będzie od kilku do kilkunastu minut i nie sposób ich dokładnie przewidzieć. Trzeba być ekstremalnie czujnym.

Obserwacje zorzy polarnej należy prowadzić z ciemnego miejsca, z którego na północnym horyzoncie nie będzie widać żadnych sztucznych świateł lub łuny od miast w oddali, które mogą  całkowicie uniemożliwić dostrzeżenie zorzy.

Zorza polarna pojawi się nisko nad horyzontem. Obserwowana z dużej odległości (np. z Zaolzia) najpewniej pokaże swoje górne warstwy, sięgające wysokości 200-250 km. W nich króluje zjonizowany azot, mieniący się czerwienią i purpurą. Szanse na zobaczenie zielonej zorzy są dużo mniejsze.

Najlepiej zacząć obserwacje od około godziny 19.00 i prowadzić je możliwie jak najdłużej, ale nie dłużej niż do godziny 1.00 aż 2.00. 

Prognoza pogody zapowiada pogodne, bezchmurne niebo. Księżyc nie będzie przeszkadzał swoim blaskiem, ponieważ wschodzi późno, dopiero po północy o godzinie 1:25. Warunki do polowania na zorzę polarną są wiec prawie idealne.

Roman Strzondała