Przed 160 laty otwarto pierwszą polską szkołę w Łyżbicach

ŁYŻBICE / Zanim w Łyżbicach (od 1946 roku dzielnica Trzyńca) zbudowano szkołę, dzieci miejscowych katolików uczęszczały do szkoły przy kościele w Wędryni, natomiast ewangelickie pobierały naukę w Wędryni i Oldrzychowicach.

Budowa pierwszej szkoły w Łyżbicach

W 1860 roku ewangelicy łyżbiccy, którzy wówczas stanowili w wiosce większość, uchwalili na posiedzeniu gminnym założenie ewangelickiej gminy szkolnej oraz własnej szkoły ludowej. Na mocy zezwolenia c. k. Śląskiego Rządu Krajowego w Opawie i po zgromadzeniu niezbędnych środków finansowych z dobrowolnych darów, 17 czerwca 1861 roku odbyła się uroczystość położenia kamienia węgielnego. Koszty budowy pokryła gmina.

Już w połowie października tegoż roku rozpoczęto w nowo wzniesionym budynku naukę. Przedtem odbyło się jego poświęcenie, w którym uczestniczyło wielu ludzi z całej okolicy. W szkole uczono po polsku. Początkowo wyznaniowa ewangelicka, w kilka lat później została szkołą publiczną. Szkoła posiadała izbę lekcyjną oraz mieszkanie dla nauczyciela, którym został Jan Gabryś starszy.

Jan Gabryś starszy

Jan Gabryś starszy urodził się 24 czerwca 1839 roku w Iłownicy na Śląsku Cieszyńskim, gdzie jego ojciec był zarządcą folwarku. We wrześniu 1860 roku złożył egzamin z religii i został dopuszczony do dalszej nauki w Cieszynie. Zanim otrzymał świadectwo maturalne, które upoważniało go do uczenia w szkołach ludowych z polskim i niemieckim językiem wykładowym, dokształcał się jeszcze prywatnie w zakresie kilku przedmiotów.

Kiedy w Łyżbicach wzniesiono pierwszy budynek szkolny, Jan Gabryś objął posadę pierwszego nauczyciela. W dniu 10 listopada 1863 roku poślubił w Ligotce Kameralnej Marię Kiszową. Wspólnie z żoną zamieszkali w szkolnym mieszkaniu służbowym, które posiadało jeden pokój oraz kuchnię. Dopiero w 1876 roku dobudowano drugi pokój i spiżarnię. Jako wynagrodzenie otrzymywał oprócz pieniędzy również ziemniaki, żyto itp.

Oprócz tego korzystał z pola, które podarowali szkole mieszkańcy Paweł Mrózek, Jerzy Grycz i Andrzej Mrózek. Jan Gabryś senior uczył w łyżbickiej szkole do roku 1886 roku. Potem przeprowadził się do własnego domu.

Śmierć Jana Gabrysia starszego

Zmarł 13 października 1887 roku na zapalenie płuc. Jego pogrzeb odbył się dwa dni później, w tym dniu przypadła 26. rocznica otwarcia szkoły.  Został pochowany na cmentarzu w Łyżbicach. Koszty związane z pogrzebem i z postawieniem pomnika pokryła gmina. Zatroszczono się również o wdowę po zmarłym, która od tego czasu pobierała emeryturę.

W dniu 15 października 1888 roku odbyło się pożegnanie ze starą szkołą, w której później wyszykowano nowe mieszkanie dla drugiego nauczyciela. W czasach współczesnych w obiekcie mieścił się najpierw klub rockowy, a obecnie ma tam swoją siedzibę stowarzyszenie dla osób z chorobami cywilizacyjnymi.

Gospoda Zobawa

Naprzeciw szkoły znajduje się działająca do dnia dzisiejszego znana gospoda (restauracja) Zobawa. Jan Gabryś starszy spędzał tu niekiedy przy dobrym piwie na pogawędce w miłym towarzystwie swój wolny czas.

Pewne podanie głosi, iż gospoda swą nazwę zawdzięcza cesarzowi Franciszkowi Józefowi I. Sędziwy monarcha, przejeżdżając tamtędy ze swą świtą, miał się w niej zatrzymać pod koniec XIX wieku na posiłek. W gospodzie przebiegała akurat zabawa ludowa. – Co się tu dzieje? – miał zapytać cesarz. – Zabawa – odpowiedziano mu, a monarcha, który niezupełnie zrozumiał odpowiedź,  powtórzył: – Zobawa, zobawa?

Dodajmy, że Franciszek Józef w czasie swego panowania czterokrotnie odwiedził Cieszyn i jego okolice, a mianowicie w latach: 1851, 1880, 1890 i 1906. Ponadto w czerwcu 1886 roku Najjaśniejszy Pan przybył na Śląsk Cieszyński w ramach inspekcji posiadłości w Wiśle i Istebnej. W dniu 29 czerwca, w drodze powrotnej do Wiednia zawitał do Skoczowa, omijając tym razem Cieszyn.

Powstaje nowy budynek szkolny

Rozwój Huty Trzynieckiej spowodował, że w Łyżbicach wzrosła liczba mieszkańców, a co za tym idzie, dziatwy szkolnej. W latach 80. XIX wieku do szkoły uczęszczała ponad setka dzieci i budynek nie był w stanie ich wszystkich pomieścić. Z tego powodu w 1887 roku do starszego obiektu dobudowano nowy budynek.

Naukę w nowej szkole rozpoczęto 15 października 1888 roku. W dniu 2 grudnia szkoła uroczyście obchodziła jubileusz 40-lecia rządów cesarza Franciszka Józefa I. Prezbiterstwo szkolno-cmentarne założyło z tej okazji tzw. Fundusz Krajcarkowy, z którego kupowano pomoce naukowe i udzielano wsparcia uboższym uczniom. Ponieważ dzieci ciągle przybywało, w 1903 roku budynek poszerzono.

Prace budowlane przeprowadziła firma znanego budowniczego Ludwiga Kametza z Cieszyna. Z jego pokaźnego dorobku budowlanego warto wspomnieć choćby dawne koszary Obrony Krajowej w Cieszynie i niezliczoną ilość kamienic oraz will. Firma ta zbudowała również most przez rzekę Odrę w Gruszowie, most kolejowy w Jabłonkowie, most tzw. Jubileuszowy w Cieszynie, mosty w Bystrzycy na rzece Głuchowej, również kościoły ewangelickie w Nydku, Trzyńcu i Jaworzu, kościoły katolickie w Grodźcu i Goleszowie, ratusz w Jabłonkowie, budynek sądu powiatowego w Boguminie i wiele innych obiektów.

Legioniści Józefa Piłsudskiego

Od listopada 1914 roku do końca stycznia 1915 roku w szkole nie było nauki, ponieważ zakwaterowano tutaj legionistów Józefa Piłsudskiego. Podczas II wojny światowej szkoła uległa znacznej dewastacji. Naukę rozpoczęto w trudnych warunkach 10 września 1945 roku. W latach pięćdziesiątych wybudowano łyżbickie osiedle Taras oraz kilka nowych szkół.

W 1960 roku polską szkołę w Łyżbicach zamknięto. Tutejsi uczniowie zaczęli uczęszczać do nowej pawilonowej szkoły w Trzyńcu Osiedlu. W budynku latach 1947-2016 w świetlicy prowadziło swą działalność Koło PZKO. Obecnie budynek służy do celów komercyjnych.

Jan Gabryś junior

Pierwszym kierownikiem nowego budynku szkolnego został mianowany Jan Gabryś młodszy. W materiałach przechowywanych w Ośrodku Dokumentacyjnym Kongresu Polaków można przeczytać, że urodził się 23 września 1864 roku w Łyżbicach jako najstarszy syn Jana Gabrysia starszego. Świadectwo maturalne otrzymał 26 czerwca 1884 roku Seminarium Nauczycielskim w Cieszynie. Potem do lutego 1887 roku uczył w Ustroniu Polanie.

Kiedy po przejściu na emeryturę Jana Gabrysia starszego wybierano jego następcę, najwięcej głosów uzyskał właśnie Jan Gabryś junior. Posadę nauczyciela w łyżbickiej szkole objął 1 lutego 1887 roku. Rok później został mianowany kierownikiem szkoły. Na stanowisku tym pozostał do roku 1920. Od 1887 roku mieszkał w szkole, a od 1903 roku we własnym domku.

Po rozpoczęciu pracy nauczycielskiej był aż do końca życia członkiem i protokolantem prezbiterstwa szkolno-cmentarnego. W 1888 roku został wybrany członkiem Wydziału Gminnego. Wykonywał również obowiązki skarbnika gminy. W roku 1893 po założeniu Kółka Rolniczego został jego sekretarzem i skarbnikiem. Siedem lat później, kiedy w gminie otwarto Kasę Reiffeisena, piastował funkcję przewodniczącego Rady Nadzorczej. Był też prezbiterem ewangelickiego zboru w Bystrzycy.

Potomstwo Jana Gabrysia młodszego

Jan Gabryś młodszy pojął za żonę Marię Kozłową z Bystrzycy, która jednak zmarła przedwcześnie na gruźlicę 22 sierpnia 1915 w 44. roku życia. Razem mieli sześcioro dzieci, z których Ewa, Karol i Józef opuścili ten świat w młodym wieku, natomiast Jan poszedł w ślady ojca i dziadka, zostając nauczycielem. Córka Helena była od roku 1929 roku nauczycielką ochronki (późniejsze przedszkole) w Łyżbicach.

Druga córka Anna wyszła za mąż za księdza Karola Michejdę,  profesora teologii ewangelickiej na Uniwersytecie Warszawskim. Michejda II wojnę światową spędził w Warszawie. Potem państwo Michejdowie przeprowadzili się do Wisły, gdzie 31 lipca 1945 roku Karol Michejda zmarł. Został pochowany na cmentarzu ewangelickim „Na Groniczku”.

Z ich małżeństwa urodziło się dwóch synów. Młodszy Władysław poległ podczas kampanii wrześniowej, starszy Tadeusz zginął w Katyniu. Anna Michejdowa (zd. Gabryś) zmarła w 1978 roku. W kwietniu 1926 roku Jan Gabryś junior przeziębił się i zaniedbał chorobę. Cierpiał na zapalenie nerwów, które przerodziło się w paraliż kończyn. W końcu nabawił się tak jak jego ojciec zapalenia płuc.

Zmarł 4 czerwca 1926 roku. W dniu pogrzebu na budynku wywieszono flagę żałobną. Uczniowie i straż pożarna utworzyli szpaler. Trumnę nieśli członkowie samorządu gminnego. Jan Gabryś młodszy spoczął również na cmentarzu w Łyżbicach.