165 lat temu w Stambule zmarł Adam Mickiewicz

165 lat temu w Stambule zmarł Adam Mickiewicz. Znalazł się tam, planując utworzyć oddziały wojskowe walczące u boku Turcji w wojnie z Rosją zwanej wojną krymską (1853-1856). Najczęściej jako przyczynę śmierci Mickiewicza podaje się cholerę, choć wśród innych hipotez znajduje się także otrucie arszenikiem. Okoliczności śmierci ostatecznie uznaje się za niewyjaśnione.

Zwłoki poety przewieziono do Francji, został pochowany na cmentarzu w Montmorency. W 1890 r. jego prochy przetransportowano do Krakowa, gdzie pochowano je w podziemiach Katedry Wawelskiej.

ADAM MICKIEWICZ

Urodził się w Nowogródku lub Zaosiu, na terenie dawnego powiatu i województwa nowogródzkiego, na terenach dzisiejszej Białorusi. Tam też został ochrzczony i tam znajduje się opisany przez niego w inwokacji Pana Tadeusza obraz Matki Bożej Nowogródzkiej.

W Nowogródku w latach 1807–1815 uczęszczał do dominikańskiej szkoły powiatowej. Następnie rozpoczął studia w Wilnie. Uczył się na Wydziale Literatury i Sztuk Wyzwolonych, ale też organizował kółka samokształceniowe, Towarzystwo Filaretów, a później Towarzystwo Filomatów. Zrzeszeni w nich młodzieńcy studiowali nie tylko Greków i Rzymian, czytali niemieckich i angielskich pisarzy romantycznych, lecz także poznawali okoliczne tradycje i przyrodę.

To właśnie natura i kultura Wileńszczyzny na równi z romantyczną literaturą europejską stały się materią dla Ballad i romansów – debiutu Mickiewicza wydanego w 1822 r. w Wilnie. Przykładem tej symbiozy jest ballada Świteź opiewająca legendę i urodę jeziora odległego zaledwie 20 km od Nowogródka.

Debiut literacki

Debiut literacki Mickiewicza przypadł jednak już na czas, gdy mieszkał w Kownie, gdzie pracował jako nauczyciel do jesieni 1823 r. W tym krótkim okresie wydał jeszcze jeden tomik poezji, a w nim takie dzieła, jak: Grażyna – „powieść litewska” oraz Dziady: Upiór, część II i IV – utwory, zakorzenione w naturze i bogatej kulturze historycznej Litwy.

Jesienią 1823 r. Mickiewicz, jako członek tajnych towarzystw studenckich, trafił do więzienia w klasztorze bazylianów w Wilnie, pozostał tam do marca 1824 r. Skazany na zsyłkę wyruszył w wędrówkę, by już nigdy nie wrócić w rodzinne strony. Przebywał dłuższy czas w Petersburgu; odbył wówczas podróż do Odessy i na Półwysep Krymski, który uwiecznił w słynnych sonetach.

W Moskwie gościł w znanym salonie księżnej Zinaidy Wołkońskiej. Podczas swego pobytu w stolicach Imperium Rosyjskiego poznał licznych poetów, w tym Puszkina, i zetknął się ze środowiskiem dekabrystów. Owocem tych doświadczeń jest Konrad Wallenrod napisany i wydany w Petersburgu 1828 r.

Dziady cz. III

Następnie Mickiewicz wyjechał do Drezna, gdzie powstała najsłynniejsza część jego dramatu Dziady cz. III i Ustęp (wydane w Paryżu). Kolejnym przystankiem tułaczki był Rzym, gdzie spotkał liczną kolonię polską i rosyjską, tam dowiedział się o powstaniu listopadowym. Świadectwem tego wydarzenia, jak i kontaktów z Rosjanami jest obraz Oresta Kieprieńskiego, ukazujący wieszcza z przyjaciółmi: Zygmuntem Krasińskim, hr. Aleksandrem Potockim i Antonim Odyńcem na tle wybuchu Wezuwiusza (Galeria Trietiakowska).

Na wieść o insurekcji Mickiewicz wyruszył do kraju i wówczas po raz ostatni był na terenie dzisiejszej Polski – w Wielkopolsce. W powstaniu nie wziął udziału, po jego upadku wyjechał do Paryża. Nad Sekwaną napisał Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego (1832) oraz w 1834 r. Pana Tadeusza; mało kto wie, iż natchnieniem dla tego poematu były gawędy szlacheckie Pamiątki Soplicy Seweryna Rzewuskiego, którego spotkał Mickiewicz w Rzymie.

Pan Tadeusz

Pan Tadeusz zgodnie z marzeniem autora trafił pod strzechy, ale sam Mickiewicz nigdy do ojczyzny nie powrócił. Przebywał głównie w Paryżu. W latach 1839–1840 był profesorem literatury łacińskiej w szwajcarskiej Lozannie, tam napisał wydane dopiero pośmiertnie liryki lozańskie. W 1840 r. powrócił do Paryża, gdzie objął katedrę języków słowiańskich w College de France, wówczas wygłosił tzw. prelekcje paryskie.

Nad Sekwaną współtworzył środowisko Wielkiej Emigracji. W latach 1841–1844 był prezesem Wydziału Historycznego Towarzystwa Literackiego w Paryżu (od 1854 Towarzystwo Historyczno-Literackie w Paryżu). Zaangażował się w Koło Sprawy Bożej Andrzeja Towiańskiego. W 1848 r. we Włoszech stworzył Legion Polski. Był współzałożycielem i redaktorem „Trybuny Ludów”.

W 1855 r. wybuch wojny krymskiej tchnął w Mickiewicza ponownie nadzieję na konflikt zbrojny pomiędzy zaborcami, który przyczyni się do oswobodzenia Polski. Udał się do Stambułu, gdzie zakładał Legiony Polskie i Legiony Żydowskie. Dzieło to przerwała nagła śmierć w 1855 r.

Śmierć poety

Tułaczka Mickiewicza po świecie nie skończyła się wraz z jego śmiercią. Został pochowany w tymczasowym grobie w Stambule, następnie jeszcze w 1855 r. jego ciało zostało przewiezione do Paryża i pochowane na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency, a w 1890 r. przeniesione na Wawel, co było asumptem do prawdziwie patriotycznej manifestacji.

Kult wieszcza jednoczył różne regiony podzielonej Ojczyzny, gdzie fundowano jego pomniki, najpierw w 1859 r. w Poznaniu (autor W. Oleszczyński), następnie w 1898 r. w Warszawie (C. Godebski) i w Krakowie (T. Rygier), w 1890 w Przemyślu oraz we Lwowie w 1904 r. (A. Popiel). Upamiętniano go też w Europie i na świecie – najsłynniejszy jego monument stoi w Paryżu (Antoine Bourdelle, 1929).