Spacery ze Zwrotem: Pomnik lotników w Cierlicku Kościelcu

CIERLICKO KOŚCIELEC/ Dziś obchodzimy Międzynarodowy Dzień Lotnictwa i Kosmonautyki. Choć, jak podaje internetowy „Kalendarz świąt nietypowych”, ustanowiono go jako hołd dla Jurija Gagarina, który był pierwszym człowiekiem w przestrzeni kosmicznej oraz tych, którzy przyczynili się do historycznego lotu w kosmos, to my też mamy w regionie lotniczy akcent, i to nie byle jaki.

Warto więc z okazji Dnia Lotnictwa przypomnieć sobie historię Żwirki i Wigury oraz miejsca ich tragicznej śmierci. Polscy piloci – pilot wojskowy Franciszek Żwirko (1892-1932) i pilot cywilny i inżynier Stanisław Wigura (1903-1932) byli wybitnymi postaciami, które rozsławiły polskie lotnictwo.

Zwyciężali w wielu sportowych konkursach lotniczych, w których przez kilka lat byli niepokonani. W 1932 r. na samolocie RWD-6, (którego Wigura był współkonstruktorem) zdobyli pierwsze miejsce i puchar międzynarodowy dla Polski w zawodach samolotów turystycznych „Challenge”.

Zginęli 11 września 1932 w katastrofie lotniczej w Cierlicku-Kościelcu. Lecieli wówczas do Pragi na święto lotnictwa. Pokonała ich silna wichura, której nie dał rady mały sportowy samolot. Miejsce tragedii upamiętnia ustawiony tam pomnik, którym opiekuje się MK PZKO Cierlicko Kościelec.

Początkowo w miejscu katastrofy ustawiono brzozowy krzyż ze śmigłem. Pozostawiono także i zakonserwowano pnie świerków, o które rozbił się samolot. Ustawiono nieopodal symboliczne mogiły lotników (pochowani są w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie). W roku 1935 wybudowano małe mauzoleum i bramę z napisem „Żwirki i Wigury start do wieczności”.

W grudniu 1940 roku niemieccy okupanci zniszczyli mauzoleum i cały teren. Udało się ocalić pamiątkowy kamień i napis z bramy. Po zakończeniu II wojny światowej rozpoczęto próby odtworzenia Żwirkowiska, czemu ówczesne władze czechosłowackie nie były przychylne.

Udało się jednak postawić istniejący do dziś pomnik z figurą lotnika wspartego na śmigle oraz godłami Polski i ówczesnej Czechosłowacji, na którym do roku 1957 widniała tablica z mylnym napisem „Pamięci lotników, którzy zginęli w walce z faszyzmem”.

Obecny napis w języku polskim i czeskim brzmi: „Pamięci Lotników polskich Żwirki i Wigury, którzy na tym miejscu polegli w katastrofie swego samolotu dnia 11.9.1932”.

Niedaleko od miejsca tragicznej śmierci polskich lotników znajduje się Dom Polski PZKO im. Żwirki i Wigury. Działacze MK PZKO stworzyli tam stałą ekspozycję poświęconą polskim bohaterom przestworzy.

Kiedy minie epidemia, na zwiedzanie umówić się można z gospodarzem Domu Janem Przywarą (kontakt jan@przywara.cz), a także przybyć na jedną z licznych imprez organizowanych przez Miejscowe Koło PZKO.

Jak pisze Jan Przywara w wydanej przez MK PZKO Cierlicko Kościelec książkce „Synowie Ikara”, początki tamtejszej izby pamięci polskich lotników sięgają połowy lat 70. XX wieku, kiedy to młodzież, zorganizowana w Klubie Młodych „Ikar”, urządziła wystawę, w chałupce udostępnionej przez wdowę po Józefie Steblu – nauczycielu, działaczu społecznym i współzałożycielu pierwszego Komitetu Budowy Pomnika.

„Trochę przez przypadek, podczas wystawy starych fotografii urządzonej w 1979 roku, młodzież przekonała się, że dokumenty fotograficzne z tragedii Żwirki i Wigury budzą duże zainteresowanie, szczególnie wśród gości z Polski odwiedzających Żwirkowisko. Wtedy postanowiono urządzić samodzielną wystawę nazwaną „Żwirki i Wigury start do wieczności”” – pisze Jan Przywara, jeden spośród trzech, obok Józefa Przywary i Leszka Kotuli realizatorów tego przedsięwzięcia.

Dom Polski im. Żwirki i Wigury, jaki obecnie znamy, zaczęto budować w czynie społecznym w 1989 roku. Początkowo ze względu na brak zgody komunistycznych władz Czechosłowacji nie mówiono o planowanej tu Izbie Pamięci Żwirki i Wigury.

Dom Polski PZKO im. Żwirki i Wigury znajduje się niemal przy samym przystanku autobusowym Cierlicko Kościelec, a do pomnika z tegoż przystanku zaprowadzi nas znakowany kolorem niebieskim szlak turystyczny.

(indi)