O Wielkim Wozie

Jednym z najbardziej rozpoznawalnych i znanych układów gwiazd jest Wielki Wóz. Siedem jasnych gwiazd tworzących Wielki Wóz nie jest samodzielnym gwiazdozbiorem lecz charakterystycznym fragmentem konstelacji Wielkiej Niedźwiedzicy (Ursa Major).

Znamy kilka opowieści związanych z tym gwiazdozbiorem. Legendę o Wielkim Wozie znajdujemy również w ósmej księdze Pana Tadeusza:

„Nieco wyżej Dawida wóz, gotów do jazdy,

Długi dyszel kieruje od polarnej gwiazdy.

Starzy Litwini wiedzą o rydwanie owym,

Że niesłusznie pospólstwo zwie go Dawidowym:

Gdyż to jest wóz Anielski. Na nim to przed czasy

Jechał Lucyper, Boga gdy wyzwał w zapasy,

Mlecznym gościńcem pędząc cwał w niebieskie progi,

Aż go Michał zbił z wozu, a wóz zrzucił z drogi.

Teraz, popsuty, między gwiazdami się wala;

Naprawiać go Archanioł Michał nie pozwala.”

Najjaśniejsze gwiazdy Wielkiego Wozu przypominają bryczkę lub wóz konny ze złamanym dyszlem. Przedłużając pięciokrotnie linię łączącą tylne koła (gwiazdy Merak i Dubhe) natrafimy na Gwiazdę Polarną w Małym Wozie, który jest częścią gwiazdozbioru Mała Niedźwiedzica. Gwiazda Polarna leży w pobliżu północnego bieguna nieba i dzięki temu nie zmienia praktyczne swojego położenia i zawsze wskazuje ten sam kierunek – północny. Wokół Gwiazdy Polarnej obraca się całe sklepienie niebieskie wraz ze wszystkimi gwiazdami.

Wielka Niedźwiedzica a więc i Wielki Wóz należy do północnych gwiazdozbiorów okołobiegunowych, które widoczne są w naszych szerokościach geograficznych przez cały rok. Obraca się wokół Gwiazdy Polarnej i nigdy nie zachodzi pod horyzont. W majowe wieczory widzimy go wysoko nad głową.

Gwiazda znajdująca się w miejscu złamania dyszla Wielkiego Wozu lub też w zagięciu ogona Wielkiej Niedźwiedzicy nosi arabską nazwę Mizar. Spojrzenie na tę gwiazdę stanowi dobry test jakości wzroku. Obserwator obdarzony ostrym wzrokiem bez trudu dostrzeże w bezpośredniej bliskości Mizara drugą, słabszą gwiazdę nazywaną Alkor.

Za pomocą lornetki można w pobliżu Mizara zobaczyć jeszcze jedną słabą gwiazdę. Na podstawie jeszcze dokładniejszych obserwacji okazuje się, że każda z tych gwiazd jest układem podwójnym. A więc w rzeczywistości Mizar jest układem sześciu gwiazd.

Roman Strzondała

Mizar i Alkor w Wielkim Wozie.