Poruszył naród moskiewski

Groźnem jest państwo moskiewskie swym olbrzymim wzrostem dla Europy i od stulecia uczuwać się daje jego wpływ, tamujący lub niszczący swobodny rozwój narodów z niem się stykających. Taki charakter ma Moskwa wśród państw europejskich, a to jej znaczenie datuje się szczególniej od cara Piotra I, Wielkim nazwanego, którego też przeto niejako za tworcę dzisiejszej Rosji uważają. (…)

Staraniem Piotra było wyłącznie wzmocnienie państwa i postawienie go w pierwszym rzędzie mocarstw, co się mu istotnie udało, i to jest jego główną zasługą. W tym względzie wiele miał podobieństwa do Iwana II, Groźnym przezwanego, którego wielce poważał i o którym się wyraził: „Co Iwan rozpoczął, tegom ja dokonał”.

On to gwałtownem popchnięciem poruszył naród moskiewski z jego gnuśności i barbarzyństwa i położył fundament do rozwinięcia potęgi swego państwa. Chociaż sam nosił na sobie cechy owej barbarzyńskiej dzikości, to go nie wstrzymywało od szerzenia kultury w swym kraju. Lecz iż ta kultura nie odbywała się stopniowo i biegiem przyrodzonym, nie była wynikiem rozbudzenia żywotności narodowi właściwej, ale tylko błyszczącym przylepkiem na nieuprawnym gruncie, dlatego też i po dziś dzień ta sprzeczność w charakterze moskiewskim: pozorna europejska ogłada obok grubej ciemności. W dziele Piotra Wielkiego brak wszelkiej oryginalności, wszędzie tylko naśladownictwo, a to też i dziś jest typem Moskwy.

(Piotr wielki. „Gwiazdka Cieszyńska”, nr 31 i nr 34, Cieszyn 30 lipca i 20 sierpnia 1864)