E-mail: zaneta@zwrot.cz
Żywa pochodnia, zwrot, który się chyba każdemu z nas kojarzy z nazwiskiem Ryszard Siwiec. Bojownik o wolność urodził się 7 marca 1909 w galicyjskiej Dębicy. Z wykształcenia był filozofem i podczas wojny należał do Armii Krajowej. Po wojnie odmówił pracy w szkolnictwie, bo nie chciał być jednym z tych, którzy biorą udział w komunistycznej indoktrynacji młodzieży, więc podjął pracę jako księgowy. W 1945 roku ożenił się z małżonką Marią, z którą miał pięcioro dzieci.
Akt samospalenia
Siwiec nie zgadzał się z ideologią komunistyczną. Przez lata na prywatnej maszynie „Erica“ pisał ulotki antykomunistyczne, podpisując je pseudonimem – Jan Polak. Interwencja Układu Warszawskiego w Czechosłowacji w 1968 roku z udziałem wojsk polskich przekonała go, że trzeba „obudzić Polaków“ i pokazać im, że nie można tylko przyglądać się złu.
Aktu samospalenia dokonał 8 września tego roku w czasie Centralnych Uroczystości Dożynkowych na Stadionie Dziesięciolecia w Warszawie, w obecności I sekretarza PZPR, urzędników partyjnych i państwowych oraz około 100 tysięcy osób. Płonąc, krzyczał: „Protestuje, protestuje, protestuje!“, „Nie ratujcie mnie, zobaczcie, co mam w teczce“. Późnej się okazało, że w teczce Siwca znajdowała się biało-czerwona flaga z napisem: „Za naszą i waszą wolność. Honor i Ojczyzna“ oraz ulotki dotyczące inwazji na Czechosłowację. Nikt z rodziny nie wiedział, że jedzie do Warszawy i że ma taki zamiar.
Maria Siwiec otrzymała 9 września telegram z Warszawy z informacją, że jej mąż znajduje się w szpitalu. Dzień później udało jej się odwiedzić go i porozmawiać z nim. Również służba bezpieczeństwa przeprowadziła z nią rozmowę na temat męża. Tego dnia nagrano też wypowiedź Ryszarda Siwca: „Ginę po to, żeby zwyciężyła prawda, żeby zwyciężyło człowieczeństwo i żeby zwyciężyła miłość. Ginę po to, żeby zginęło kłamstwo, zginęła nienawiść i zginął terror”.
Przemilczenie czynu
Służba Bezpieczeństwa nałożyła całkowitą blokadę informacyjną na wydarzenia, do których doszło podczas uroczystości dożynkowych na Stadionie Dziesięciolecia. List pożegnalny, który Ryszard Siwiec napisał do żony, dotarł do niej dopiero 20 lat później.
Dopiero na początku lat 90. udało się polskiemu reżyserowi Maciejowi Drygasowi zebrać zeznania świadków i rodziny. Zdobył również archiwalne dokumenty z ówczesnego śledztwa oraz odkrył siedmiosekundowy film przedstawiający płonącego Ryszarda Siwca. W 1991 roku nakręcił film dokumentalny „Usłyszcie mój krzyk“ oraz audycję radiową „Testament“.
Upamiętnienie
W 2001 roku prezydent Republiki Czeskiej, Václav Havel, przyznał pośmiertnie Ryszardowi Siwcowi Order Tomáša Garrigue Masaryka I klasy. W sierpniu 2003 roku został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (rodzina odmówiła przyjęcia odznaczenia od prezydenta Kwaśniewskiego we wrześniu tego roku). W 2006 ambasador Słowacji František Růžička przekazał na ręce Wita Siwca, syna zmarłego, nadany pośmiertnie Order Podwójnego Białego Krzyża III klasy.
W 2010 roku został w Pradze odsłonięty obelisk upamiętniający Ryszarda Siwca i jego protest. Pomnik znajduje się przed wejściem do Instytutu Badania Reżimów Totalitarnych mieszczącym się przy ulicy Siwiecovej. Dwa lata temu powstał wokół pomnika też mural z napisem „Slyšte můj křik“ – „Usłyszcie mój krzyk.
Obchody w Pradze
Pod pomnikiem Siwca został zorganizowany przez Instytut Badań Reżimów Totalitarnych 9 września tego roku akt upamiętniający 56. rocznicę jego protestu. Udział w nim wzięli również przedstawiciele Ambasady Rzeczpospolitej Polskiej w Republice Czeskiej, Instytutu Polskiego w Pradze oraz przedstawiciele dzielnicy Praga 3.
Dnes jsme uctili památku oběti Ryszarda Siwiece, který se před 56 lety, 8. 9. 1968, upálil na protest proti invazi armád Varšavské smlouvy do Československa. Pietního aktu u pomníku v Siwiecově ulici se zúčastnili zástupci @ustr_cr @PLinCzechia @PLInst_Praha a @3Praha. 🕯️ pic.twitter.com/FYFh5La4cd
— Polský institut v Praze (@PLInst_Praha) September 9, 2024
