45 lat temu, 27 czerwca 1978, rozpoczęła się pierwsza i jak dotąd jedyna załogowa misja kosmiczna z udziałem polskiego obywatela – Mirosława Hermaszewskiego. Polak wziął udział w misji statku Sojuz 30, którą dowodził radziecki kosmonauta Piotr Klimuk. Kosmonauci przez tydzień przebywali na stacji orbitalnej Salut 6, razem z inną dwuosobową załogą, która odbywała półroczną misję.
Właśnie mija 45. rocznica załogowego lotu statku kosmicznego Sojuz 30 do stacji kosmicznej Salut 6 w ramach sowieckiego programu Interkosmos. W misji tej brał udział jedyny jak do tej pory polski kosmonauta – Mirosław Hermaszewski. Dzięki temu Polska dołączyła do grupy wówczas zaledwie trzech państw (Związku Radzieckiego, Stanów Zjednoczonych i Czechosłowacji) mających swojego kosmonautę lub astronautę, czyli do grona państw, których przynajmniej jeden obywatel przekroczył tzw. linię Kármána – umowną granicę pomiędzy górnymi partiami atmosfery ziemskiej a kosmosem (na wysokości 100 kilometrów).
Przebieg misji pierwszego polskiego kosmonauty
Start misji Sojuz 30 z Mirosławem Hermaszewskim i rosyjskim kosmonautą w roli dowódcy statku Piotrem Klimukiem miał miejsce 27 czerwca w 1978 roku o godzinie 17:27:21 czasu polskiego z kazachskiego kosmodromu Bajkonur. Była to trzydziesta szósta radziecka załogowa misja, druga w ramach programu Interkosmos, w ramach którego loty do radzieckich stacji orbitalnych odbywali kosmonauci z państw związanych ściśle ze Związkiem Radzieckim.
Po ponad dobie od startu statek kosmiczny Sojuz 30 przycumował do stacji orbitalnej Salut 6. Załoga na stacji spędziła tydzień, przeprowadzając wiele eksperymentów. Na Salucie 6 już od kilku dni przebywała załoga Sojuza 29, w skład której wchodzili dwaj Rosjanie Władimir Kowalonok i Aleksandr Iwanczenkow – uczestnicy długotrwałej misji.
W trakcie pobytu na stacji orbitalnej Salut 6 zostało przeprowadzonych szereg eksperymentów biologicznych, obserwacji Ziemi i badań zorzy polarnej. Między innymi badano odczucia smakowe w nieważkości – celem tej serii testów była weryfikacja sytuacji pogorszenia smaku niektórych potraw w warunkach mikrograwitacji. Po ukończeniu eksperymentów Hermaszewski i Klimuk załadowali wyniki swoich doświadczeń do kapsuły powrotnej i udali się w podróż powrotną na Ziemię.
Kosmonauci powrócili na ziemię 5 lipca 1978 roku, o godzinie 15:30:20 czasu polskiego, lądując na kazachstańskim stepie w pobliżu wsi Rostow, oddalonej o około 300 kilometrów na zachód od obecnej stolicy Kazachstanu, Nur-Sułtanu. Kapsuła powrotna z misji Sojuz 30 znajduje się w Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej na warszawskim Mokotowie.
Tak informowała o locie Hermaszewskiego w kosmos Polska Kronika Filmowa w 1978 roku:
Astronauta czy kosmonauta
Dla określenia osoby, która lata w kosmos istnieją dwa terminy: astronauta i kosmonauta. Chociaż pochodzenie obu słów jest nieco inne (kosmonauta to ktoś, kto podróżuje w przestrzeni pozaziemskiej a astronauta to ten, kto podróżuje wśród gwiazd) to jednak oba słowa odnoszą się do tego samego. Najczęściej używa się ich naprzemiennie jako synonimów.
Czasem stosuje się rozróżnienie geograficzne, w przypadku Rosji i krajów Europy Wschodniej, które były kiedyś w strefie wpływów Związku Radzieckiego, mówi się o kosmonautach, a w przypadku Stanów Zjednoczonych i krajów Europy Zachodniej o astronautach.
Istotnie, na początku ery lotów kosmicznych, która rozpoczęła się lotem J. Gagarina w 1961 roku, walka o przestrzeń kosmiczną objęła również język – do radzieckich statków kosmicznych wsiadali kosmonauci, a do amerykańskich astronauci.
Po pierwszym chińskim orbitalnym locie załogowym w 2003 roku, prasa zachodnia zaczęła wobec chińskich astronautów używać czasem żartobliwego określenia tajkonauta, co dosłownie oznacza „największa pustka”. Chińskie media anglojęzyczne używały terminu astronauta i dopiero od misji Shenzhou 7 w 2008 roku zaczęto używać terminu tajkonauta, podkreślając, że trafił on między innymi do Oxford English Dictionary. Według oficjalnych rządowych źródeł symbolizuje to rosnące wpływy Chin na świecie.
Lot Hermaszewskiego pobił kilka rekordów
W czasie 8-dniowej misji Sojuza 30 dokonano 126 okrążeń Ziemi i zostało ustanowionych kilka rekordów Polski zatwierdzonych przez Międzynarodową Federację Lotniczą (FAI), między innymi: wysokość lotu: 363 kilometrów, prędkość lotu: 28 tysięcy kilometrów na godzinę, czas trwania lotu:190 godzin 3 minuty 4 sekundy, przebyty dystans: 5 273 257 kilometrów.
Życiorys pierwszego polskiego kosmonauty
Mirosław Hermaszewski urodził się 15 września 1941 roku w Lipnikach na Wołyniu (obecnie Ukraina). Po II. wojnie światowej w ramach repatriacji rodzina została przesiedlona do Wołowa na Dolnym Śląsku. Już za czasów młodzieńczych interesował się lotnictwem. W wieku 19 lat rozpoczął swoją przygodę w tej dziedzinie, latając szybowcem we wrocławskim aeroklubie. Następnie ukończył edukację w Szkole Orląt w Dęblinie. Od 1964 do 1978 roku służył w wojskach obrony powietrznej Polski. Był pilotem myśliwskim pierwszej klasy. W 1976 roku rozpoczął szkolenie w Gwiezdnym Miasteczku w Rosji, gdzie wybrano go na kandydata do lotu kosmicznego.
Po locie kosmicznym w 1978 roku Mirosław Hermaszewski podjął służbę w Sztabie Generalnym Wojska Polskiego. Będąc komendantem Dęblińskiej Szkoły Orląt, otrzymał nominację generalską i funkcję zastępcy dowódcy Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej. Od 1979 roku był Członkiem Komitetu Badań Kosmicznych i Satelitarnych Polskiej Akademii Nauk. Był także założycielem i członkiem Międzynarodowego Stowarzyszenia Uczestników Lotów Kosmicznych oraz prezesem Polskiego Towarzystwa Astronautycznego w latach 1986-1990 i przewodniczącym Krajowej Rady Lotnictwa w latach 1998-2000.
Mirosław Hermaszewski zmarł 12 grudnia 2022 w wieku 81 lat, w wyniku komplikacji po przebytym zabiegu operacyjnym. 21 grudnia 2022 po mszy świętej w katedrze polowej Wojska Polskiego został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie. Uroczystości pogrzebowe miały charakter państwowy. Nad nekropolią w hołdzie zmarłemu przeleciały cztery myśliwce F-16.
Generał Mirosław Hermaszewski był bardzo oddany popularyzacji wiedzy o astronautyce, jej podstawach, problemach, nadziejach i szansach. Podczas swojego życia odwiedził tysiące miejsc w Polsce, opowiadając o swoich kosmicznych przeżyciach w szkołach, na spotkaniach miłośników kosmosu i wydarzeniach związanych z sektorem kosmicznym i popularyzujących naukę. Miał dar ciekawego opowiadania zarówno przy wystąpieniach publicznych, jak i na stronach swojej książki pt.: Ciężar nieważkości. Opowieść pilota-kosmonauty wydanej po raz pierwszy w 2009 roku w Krakowie.
Ostatni telewizyjny wywiad Mirosława Hermaszewskiego
Mirosław Hermaszewski gościł w programie „Korpus Astronautów ESA” TVP Nauka w listopadzie 2022 roku, omawiający przebieg rekrutacji nowych astronautów Europejskiej Agencji Kosmicznej. O tym, że wśród osób, które zasilą korpus rezerwowych astronautów Agencji ESA, jest Polak Sławosz Uznański, pisałem tutaj.
Niestety, okazało się, że była to ostatnia wizyta polskiego kosmonauty w telewizyjnym studiu.
Fragmenty programu ,,Korpus Astronautów ESA” z 23 listopada 2022:
Hermaszewski odwiedził również Zaolzie
Na początku września 2012 Mirosław Hermaszewski odwiedził Zaolzie. Kilkudniowa wizyta miała związek z obchodami 80. rocznicy tragicznej śmierci Żwirki i Wigury i uroczystościami nadania Polskiej Szkole Podstawowej w Cierlicku imion obu lotników.
Polska szkoła w Cierlicku od 1 września 2012 nosi nazwę: Szkoła Podstawowa i Przedszkole z Polskim Językiem Nauczania im. Żwirki i Wigury w Cierlicku. Uroczysty akt nadania imion lotników odbył się 7 września 2012 z udziałem licznych gości z Polski. Pierwszy polski kosmonauta generał Mirosław Hermaszewski odsłonił dwujęzyczną tablicę z nową nazwą szkoły, obok której zostało umieszczone wspólne zdjęcie Żwirki i Wigury.
Generał Hermaszewski gościł również w czeskocieszyńskiej Dziupli. Po wysłuchaniu prelekcji połączonej z prezentacją była okazja do indywidualnej rozmowy i zyskania autografu pierwszego polskiego kosmonauty.
