„Krymski płótno” Anieli Kupiec

Z okazji 100. rocznicy urodzin Anieli Kupiec redakcja miesięcznika „Zwrot” i portalu zwrot.cz ogłasza konkurs na ilustrację utworu Anieli Kupiec. Regulamin konkursu można znaleźć tutaj.

Termin nadsyłania prac mija 30 kwietnia. Na naszym portalu w związku z konkursem prezentujemy utwory Anieli Kupiec. Oczywiście autorzy ilustracji mogą wybrać do swojej pracy jakikolwiek utwór autorki, nie tylko ten prezentowany na naszym portalu.

Krymski płótno

Taki dziwny to był chłop. Ni mioł piekną gębe, był mały, mioł kapke wybałuszóne oczy, chrómy, bo mioł jedną noge krótszą, a drugą w kolanie krziwą. Nó był to tako kapke niepodara. Ale ludzie go troszke szanowali, choć był jyny słógą u Żyda przi kóniach.

A za co szanowali? Bo mioł przedziwne jakisi widzyni świata. Widzioł, co insi nie widzieli, radowoł sie z każdej aji malutkij rzeczy, śmioł sie, jak se drudzy myśleli, że mu dokuczają, a umioł lyczyć, co insi nie umieli. Do dochtora to sie tam wtedy nie chodziło z byle czym. Dochtór był daleko, a kozoł se płacić, a tu ludzie ni mieli piniędzy.

Ón lyczył za darmo, jyny dycki przi tym rzykoł. Po cichu se ruszoł wargami i przikłodoł rozmaite listki, listeczki, kwiotka, otarganą skure z gałęzi i gałązeczek, a choć sie go gdo spytoł, czym to albo tamto wylyczył, to nigdy żodnymu nie zdradził. Nigdy sie też nie zdarziło, żeby gdo na niego narzykoł.

Ale jak sie mu jakosi choroba zdała jakosi niebezpieczno, to sie tego ani nie chycił. Ludzie go prubowali podglądać, co też to zbiyro za chabaszcz, ale nic z tego nie wyszło. A tak mu wierzili, że naprowde poradził niejednymu albo niejednej pumóc. Prawili, że tymu, że sie dycki przi tym modli.

To wóm był człowiek, co prziszeł nie wiedać skąd, bo mioł taki nietutejsze nazwisko. Nazywoł sie Rabięcny. Myślę, że pochodził skądsi z Galicyje. Jako mioł na miano, to ani nie wiym, ani go też żodyn mianym nie wołoł, jyny samym nazwiskym.

Był małomówny, ale roz kómusi zdradził, że go mama odumrziła jak mioł siedym roków, a potym to już potłókoł sie, jako to wtedy siroty, od chałupy do chałupy, od gazdy do inszego gazdy, a straszne to też było nikiedy, jak go baji żodyn nie chcioł. Prawił, że taty ni mo, że isto ani nigdy ni mioł, bo by se go choć kapke pamiętoł.

Matke pamiętoł dobrze, a najważniejsze, że strasznie dobrze wiedzioł, co mu mama kazowała i co zakazowała. Zakazowała mu baji kląć. Prawiła, że to je straszny grzych, że jak umrze, to go beje czakać tam po tej strónie, ale że jakby klył, to już ji nigdy, przenigdy nie uwidzi.

Nó i umrziła jakby nigdy nic, a ón zostoł samiutki na świecie. Pochowali ją jacysi cudzi ludzie i zapómniało sie o nij. Ale synek pamiętoł. Chcioł ją jeszcze kiedy widzieć, teschnioł za nią, płakoł po kątach i na całe życi se zapamiętoł, że nigdy nie śmiy kląć.

I tak chodził ze słóżby na słóżbe. Roz słóżył przi krowach, roz przi kóniach, aż urós. Jak już mioł swoje roki, to sie poznoł z jakąsi Jewką, co też była sirotą i też była na słóżbie. Szykowno była i dobro dzieucha, jyny że też nic ni miała. Już sie ani za synkami nie oglądała, bo wiedziała, żeby ją żodyn nie chcioł, dy ji ani pierzin ni mioł gdo usuć. A to już było wtedy to nejgorsze.

I tak to sie zebrała biyda z nędzą, aż umyślili, że bedóm wroz żyć. Ślubu ni mieli, bo im go ksiądz nie chcioł dać. Lutowali sie potym jednymu panoczkowi, a ón im powiedzioł: „Na nie dziwejcie sie mu, bo wiy, że zaś by żebroków przibyło.” Obo sie nad tym rozpłakali. Ale też tego panoczka Pónbóczek skoroł, bo sie mu potym urodziło dziecko guche, niyme i ślepe.

A ci żyli se wroz w takij małej opuszczónej chałupce, kierą kapke oprawili, tak, coby sie do nij nie loło. Ón robił u Żyda przi kóniach, a óna szyła ludzióm kyrpce, jak se kiery prziniós skure. Nie było im nejgorzi, bo chocioż mieli do kogo gębe odewrzić. Nie był już żodyn z nich sóm.

Ale cóż. Zbliżała sie zima i musi sie drzewa jakigosi nazbiyrać, coby nie zmarzli, i wólki nie wólki trzeba iść do lasa na karkoszki. Nosiła to w dzichcie na plecach, a jak Rabięcny prziszeł po robocie do dómu, to rąboł. Robił w lesie z kóniami, przichodził usiotany, umordowany, bo zciągani drzewa to je strasznie ciężko robota. Na chwiliczke se spocznył, cosi niewiela zjod i szeł rąbać.

Ale karkoszki są niespore i nie przibywało tela, jako by sie chciało. Je prowda, że piycek zieleźnioczek, co go nazywali więcek, ni ma wielki, ale zima tu je dłógo i żodyn nie wiy, jako bedzie, czy zgnito czy ostro. Ale dycki był wiesioły i rod ze żywota i zdało sie mu, że sie jeszcze nigdy tak dobrze ni mioł.

Zbliżała sie już jesiyń, a śnią, jako to dycki bywo, wiatry i zło pogoda. Chłopi, co też robili w lesie, strasznie klyli, fiksowali, pierónowali, hrómowali i wszystko, co im na język prziszło, a Rabięcnymu aż uszy puchły, ale nie zaklył nigdy.

Jak se już tak chcioł ulżyć, to mu z gęby wyleciało jyny „krymski płótno”. To była jego nejwiększo klątwa. Chłopi sie tymu śmioli, bo nie wiedzieli, że Rabięcny chce choćby aji po śmierci uwidzieć swoją mame, kierą tak strasznie mioł rod i kiero mu zakozała kląć. Dnie uciekały, były coroz krótsze i zimniejsze, obleczyni coroz bardziyj przefukowało, ale dycki jeszcze była biydniutko chałupka a w nij Jewka z wieczerzą i z dobrym słowym.

Aż roz w nocy prziszeł taki straszliwy wiater, że kaj co połomoł, powywracoł, rozmiót i w tej nejgłębszej snozie wykrocił wielkucnego buka. Rano wszyscy skłodali ręce, bo ani go tam stela wysmyczyć, ani porzazać, ani nic z tym zrobić, a tu tela drzewa by prziszło na zmarnowani. To przeca ni może tak być! Tóż pozwolili Rabięcnymu, że se go może zebrać.

Nie bedziesz Jewulko musiała nosić na plecach karkoszek, bo z tego bedymy mieć drzewa na dwie zimy – radowoł sie w duchu. – Nó dobre, dobre, ale jako to dostać na brzyg? Potym choćby aji śniyg prziszeł, to już jakosi zwiezą ku chałupie – rozmyśloł. Chodził kole snozy, już ani do lasa nie jechoł, jyny oglądoł i medytowoł, ale nic ni móg wymyślić. Kóń by po takim brzeżysku nie poradził chodzić, choćby aji kogosi napytoł. Tóż co robić?

Już sie mu aji płakać chciało, tak mu tego drzewa było luto, ale nic nie poradził. Chłopóm, co z nim robili w lesie, sie go zrobiło żol i roz sie umówili, że mu pujdą pumóc. Pozbiyrali piły, kliny i lańcuchi i wszystko, co ku tymu trzeba, i prziszli po Rabięcnego, coby szeł śnimi. Nale strasznie tymu był rod i teraz już naprowde wierził, że ludzie są dobrzi i że je jednym z nejszczęśliwszych ludzi na świecie.

Chycili sie roboty wszyscy sztyrzo. Orąbowali, kleśnili, obrzazowali, odchybowali gałęzie na bok, coby sie jako ku pniu dostać. Ale buk mo piyń goły, jyny go trzeba porzazać na metrowe kąski, co by to szło połupać na szajty. Nie było lechki, bo buk był tak hruby, że dwo chłopi ni mógli go objąć. Ale jakosi tymu dali rady, szak co sztyrzo, to nie jedyn. Potym łupali na osiym albo aji na dziesięć szajtów i odkłodali na bok.

Między tym poswaczyli. Mieli chlyb ze szpyrką, taką solóną ze sądka, jedyn mioł aji kąsek wędzónego mięsa. Dali też skosztować Rabięcnymu, bo dzisio mioł chlyb ze szmolcym. Potym sie napili wody ze szczurka i robili dali. Zedrziło im sie do wieczora, ale zrobili. Nie wiedzioł sie im Rabięcny dość nadziękować. Jak odchodzili, to mu prawili, że to je dziepro pół roboty. Powiedzieli mu jeszcze, że niż to wysmyczy na wyrch, to sie nauczy kląć, aji przeklinać. Nie wierził tymu, bo przeca jakóżby to tak mógło być?

Nó i od pyndziałku sie chycił roboty. Broł po jedyn szajt na ramie i szeł do góry. Pore razy ukielznył, roz sie aji wyciągnył jak dłógi, ale nadzieja na wielki stus drzewa była tak silno, że se ani nie narzykoł. Szło mu pumału, bo buki świyże są strasznie ciężki, a były coroz to ciężejsze. Brzeg sie mu zdoł jeszcze przikrzejszy, chodnik z biydą wydeptany coroz bardżyj śliski, a słóneczko jeszcze na spoczywani je dość wysoko.

Nó, do ćmy jednako nie dorobię. Siod na chwile na brzyg i sóm do siebie se prawił, że isto je gupi, dy se myśloł, że to za dwa dni wyniesie i ułoży do stusa.

Chodził już tak piąty dziyń, znoszoł szajty na wyrch. Ani bardzo nie jod, jyny co by to jak nejprędzyj było gotowe. Ramióna go już bolały, całe posiniaczóne, że ani spać ni móg, ale każdy dziyń już kapke ubywało, ubywało, w kóńcu ostatni szajt prziniós na stus i wytchnył głęboko. Teraz se mogę aji zaświęcić.

Zbiyrało sie na deszcz i szeł do chałupy. Opowiedzioł Jewce uradowany, że przeca to zmóg, że teraz już mają po biydzie i że dzisio se siedną i bedą mieć święto. Rozpadało sie na dobre. Radość sie mu jeszcze powiększyła, bo drzewo już w snozie nie moknie, a zwiyźć to na trakaczu do dómu poradzi, jak deszcz ustanie.

Ale deszcz nie ustowoł. Jyny leje i leje, coroz więcyj wody wszędzi i jak na złość już sztyry dni padze. Woda we snozie tak jyny hóczy, a tu nie widać pogody ani za mak. Jewka chodziła jakosi nieswojo, ale ón był rod, że buk już nie leży niesporządzóny w takij grapie. To by ci teraz dziepro była robota – myśli se w duchu. Szak kiejsi przeca padać przestanie.

I przestało. Jak słóńce zaświyciło, to sie wybrali wroz z Jewką podziwać sie na snoze, kiela też tam jeszcze je wody. Chcioł sie też pochwolić kapke przed nią, jako to szumnie ułożył, kiela szajtów z jednego buka może człowiek nagospodarować. Ale jak prziszli bliżyj, Rabięcny strzasznie skrziczoł, a Jewka siadła na zadek tak do tych kałuży i do tej wody. Stusa nie było! Rozmokniónego brzega kęs urwało, a glina wroz ze stusym zjechała na dół, dziw jeszcze, że aspóń ni do samej wody. Szajty sie rozsuły a cało utropa na nic.

Wybałuszóne oczy i wykrziwióno gęba Rabięcnego świadczyły o tym, że oniymioł. Ale piyrsze jego słowa, jak sie spamiętoł, były: „Sto fur beczek pełnych maku, w każdym maku tysiąc hrómów”. Piyrszy roz w życiu wypowiedziół taki straszliwe przeklyństwo i był już jisty, że teraz już pujdzie do piekła i mamy już nigdy nie uwidzi.

Szli do dómu pumału okropnie smutni. Nie wiedzieli, co teraz, co teraz trzeba zrobić. – Bo już to po drugi roz nie poradzę – prawi do Jewki. Ale Jewka sie jaksi piyrszo spamiętała i rozmowała go, i pocieszała, że to nic, że se jakosi bez tego buka poradzą i że zaś jakosi beje.

Prziszeł wieczór, ani se nie siedli na chwile, jyny poszli spać obo z ciężkim sercym. Noc już była dość głęboko, a tu chłop nie spi, jyny sie przewraco, wzdycho i narzyko, w kóńcu Jewka nie wydzierżała i pyto sie – Na czyś je chłopie jaki nimocny, boli cie kany albo co? – A ón na to – A ty byś poradziła spać z takim ciężkim sumiyniym? Przedstaw se, kiela jo tego dzisio naklył. – A dyć żeś jyny roz zaklył – prawi Jewka.

– Ja, ale podziwej sie: wiysz, kiela to je sto fur beczek a jeszcze ku tymu pełnych maku? A jak se spómnię, że w każdym maku tysiąc hrómów, to tego nie naklył żodyn za cały żywot tela, choćby jako klył. – I dziw, że sie nie rozpłakoł. Ale Jewka go jakosi udobruchała i zostało tak do rana.

Rano ledwo sie rozwidniło, Rabięcny stowo i idzie ku snozie. – Na stary, na kaj idziesz? – woło za nim baba. – A jidę oto sie podziwać, czy już poradzę po tym brzegu chodzić. – Jyny nie gupnij, ni! – prawi Jewka – Tam bedzie isto jeszcze mokro. Wróć sie zaroz. – Wrócił sie i wydzierżoł jeszcze dwa dni siedzieć dóma.

Potym sie zaś chytoł noszynio, ale chłopóm go było żol i zaś wszyscy trzo prziszli. Pumógli, wiązali na lańcuchi po sztyry szajty, po dwo sie zaprzągli i smykali. Kónie by po takim brzeżysku nie poradziły chodzić. Wyciągli wszycko i zawiyźli aż ku samej chałupie.

Ale do kóńca żywota już Rabięcny nie zaklył, jyny jak sie mu już tak cosi nie darziło albo popsuło, albo nie wychodziło, to se rzyk „krymski pótno” i było naklęte zaś na jakisi czas. A ze swoją umiłowaną mamą to sie naisto spotkoł kiejsi, jak już mioł wszystko za sobą.