Zaolziańskie i nie tylko krajobrazy pośmiertne

Cmentarze jako przestrzenie przeznaczone do grzebania zmarłych towarzyszą człowiekowi od zarania wieków. Przestrzeń sepulkralna, zaliczana do grupy walorów antropogenicznych (walorów kulturowych, dóbr kultury, historycznych, krajoznawczych czy religijnych), jest częścią dziedzictwa kulturowego. (cyt. Sławoj Tanaś).

A więc cmentarze mają charakter religijny, wyznaniowy, parafialny (dziś częściej komunalny), mityczny, archetypowy, narodowy, wielkomiejski (nekropole), miejski, wiejski, wojenny itp. Wszystkie cmentarze są częścią historycznych krajobrazów kulturowych. Krajobrazy cmentarne (przestrzenie śmierci) mają podwójną cechę – służą człowiekowi jako miejsce pochówku i są równocześnie przez niego kształtowane, budowane a czasami także niszczone – ostatnio przez złomiarzy i czerpiących z tego procederu przedsiębiorców od skupu złomu.

Historia wpisana w nagrobki

We współczesnych przestrzeniach miast i wsi cmentarze są miejscami pamięci, niejednokrotnie także niepamięci i zapomnienia, są „żywe” przez pamięć bliskich lub martwe, zapomniane przez żywych, najczęściej przez również już nie żyjących potomków czy krewnych. Dotyczy to zwłaszcza pojedynczych (na niektórych cmentarzach liczniejszych) nagrobków, które w Dnie Zaduszne tkwią skromnie w ciemności nieoświetlonej zniczami, w nieładzie i zaniedbaniu. Odnosi się to także do nagrobków bezimiennych, bo albo zabrakło na nich miejsca na imię i nazwisko, może pieniędzy na ich sporządzenie lub po prostu czas zatarł ślady dawnej inskrypcji. Nagrobki cmentarne służą do podtrzymywania przez wspólnotę (miejską, wiejską, w naszym wypadku także zaolziańską) pamięci o zmarłych. Jak zauważa kulturoznawca i antropolog Roch Sulima – prawdziwa śmierć następuje dopiero wtedy, gdy umierają wszelkie wspomnienia o człowieku. Na cmentarzach widoczna jest historia miast lub wsi, każdy cmentarz to swoiste archiwum danej miejscowości. Nagrobki informują nas nie tylko o ludziach tam pogrzebanych, ale także o ich pozycji społecznej, o stosunku potomnych do swoich przodków itd. O każdym grobowcu rodzinnym można by sagi rodowe pisać, każde poszczególne nazwisko to wyznaczony datami urodzin i śmierci życiorys człowieka….

(Kazimierz Jaworski)

Gdzie można znaleźć szczątki cmentarzy żydowskich, co wszystko mówią nam cmentarze, jak wyglądają cmentarze w internecie oraz o zapomnianych miejscach pochówków można przeczytać w elektronicznej lub w papierowej wersji październikowego Zwrotu.

„Zwrot” można kupić w sekretariacie redakcji  „Zwrotu” (ul. Strzelnicza 28, Cz. Cieszyn), w Księgarni i Klubie Polskiej Książki (ul. Czapka 7, Cz. Cieszyn), w Trzyńcu (kiosk przy dworcu autobusowym obok apteki DR. MAX), w Bystrzycy (kiosk obok Tesco), w Gródku (sklep gospodarstwa domowego), w Nawsiu (kiosk na dworcu kolejowym), w Jabłonkowie (kiosk na rynku).