W sobotę 29 marca 2025, praktycznie w samo południe, nastanie częściowe zaćmienie Słońca. Mimo że chodzi o płytkie częściowe zaćmienie, to przy bezchmurnym niebie czeka nas wyjątkowa okazja, żeby zobaczyć, jak Księżyc nasuwa się na tarczę Słońca.
Zaćmienia Słońca ze względu na swój spektakularny przebieg od wieków przyciągały uwagę ludzi.
Już w tę sobotę 29 marca 2025 warto spojrzeć w niebo, ponieważ wtedy wydarzy się jedno z najciekawszych zjawisk astronomicznych tego roku: częściowe zaćmienie Słońca. Poprzednie częściowe zaćmienie Słońca widoczne z Zaolzia nastało 25 października 2022. Podczas tego zaćmienia Księżyc przekrył aż 50 procent tarczy słonecznej.
Istota zaćmień Słońca
Dawno temu ludzie wierzyli, że potwór, czarownice albo inne złe moce pożerają Słońce. Odczytywali to jako bardzo zły omen, a nagła ciemność w ciągu dnia do tego stopnia paraliżowała strachem, że nawet wojownicy na polu bitwy porzucali broń i zaprzestawali walk. Dziś brzmi to dość zabawnie, bo wiemy, że zaćmienie Słońca jest naturalnym zjawiskiem.
W ruchu Księżyca koło Ziemi oraz Ziemi z Księżycem koło Słońca zdarza się takie ich wzajemne położenie, że Księżyc przesłoni sobą Słońce. Wiemy, że nawet ręką można Słońce zasłonić, a to tak, że rękę ustawiamy na drodze promieni słonecznych w ten sposób, że oko znajdzie się w cieniu rzuconym przez rękę. Podobne zjawisko zdarza się również w świecie ciał niebieskich. Księżyc zasłaniając Słońce, rzuca cień, który dosięga Ziemi i pokrywa na niej mały obszar kolisty pełnym cieniem oraz o wiele większy obszar półcieniem. W obszarze cienia jest wówczas całkowite a w obszarze półcienia – częściowe zaćmienie Słońca.
Ponieważ Księżyc okrąża Ziemię, cień jego biegnie po powierzchni Ziemi od zachodu na wschód. Wskutek tego zaćmienie staje się widoczne kolejno w następnych miejscach na Ziemi, leżących na drodze cienia.
Przebieg zaćmienia w 29 mara 2025 na Zaolziu
Początek częściowego zaćmienia Słońca nastąpi na Zaolziu około godziny 11:46 u nas obowiązującego czasu środkowoeuropejskiego, kiedy to nastanie pierwszy kontakt ciemnego dysku Księżyca z tarczą słoneczną z prawej górnej krawędzi. Z biegiem czasu zaćmienie będzie wyraźniejsze i ciemny dysk Księżyca w nowiu będzie się przesuwał na lewo przez górną część Słońca. Maksymalna faza zaćmienia (środek zaćmienia, kiedy około 6% tarczy Słońca będzie zasłonięta przez Księżyc), nastanie około godziny 12:22. Od tego momentu ciemny dysk Księżyca będzie się przesuwał do lewej górnej krawędzi tarczy Słońca, którą opuści około godziny 12:59 (nastanie koniec całego zjawiska).
Przebieg zaćmienia w dowolnej miejscowości
Dokładny przebieg zaćmienia na jakimkolwiek miejscu na świecie można zyskać z mapy interaktywnej Xaviera Jubiera. Po kliknięciu wybranej lokalizacji pojawi się szczegółowy panel z informacjami o przebiegu zaćmienia. Żeby otrzymać momenty zjawiska w czasie środkowoeuropejskim, należy dodać jedną godzinę. Strona Xaviera bywa ostatnio przeciążona dużym ruchem. Jeśli link nie działa, wykorzystać można mapkę z serwisu Time and Data. Po kliknięciu miejscowości, dla której po lewej stronie w tabelce znajdują się dane zaćmienia, pojawi się więcej szczegółów, między innymi również animacja przebiegu zaćmienia dla wybranej miejscowości (patrz tutaj).
Z interaktywnej mapy wyczytać można, że podczas opisywanego zaćmienia Słońca w Polsce stopień zakrycia będzie wynosił od 3% na południowym wschodzie do 16% na północnym zachodzie. W krajach Europy Zachodniej zaćmienie będzie nieco głębsze, na przykład w Paryżu osiągnie 23% zakrycia. Im dalej na północny zachód, tym większa część tarczy Słońca zostanie zakryta przez Księżyc.
Gdzie i jak obserwować
Jeśli pogoda dopisze i nie będzie chmur, to częściowe zaćmienie powinniśmy oglądać bez problemów. Podczas całego zjawiska Słońce i Księżyc będą stosunkowo wysoko na niebie nad południem. Jednak pamiętać trzeba, że patrzenie na Słońce gołym okiem grozi poważnym uszkodzeniem wzroku. Niebezpieczeństwo stracenia wzroku znacznie wzrośnie, jeżeli spróbujemy obserwować Słońce za pomocą jakiegokolwiek przyrządu optycznego (np. lornetki). Nie wolno tego robić!
Nigdy nie należy przykładać oka do okularu teleskopu, lornetki czy aparatu fotograficznego skierowanego na Słońce, niewyposażonego w odpowiedni filtr.
Słońce obserwujemy przez bardzo ciemne (czarne) szkło, przez specjalne filtry lub okulary do tego przeznaczone. Najprostszym i jednocześnie całkowicie skutecznym zabezpieczeniem na czas obserwacji Słońca jest tzw. folia Baadera (zwana też mylarową, dostępna w sklepach optycznych). Trzeba pamiętać, że folię Baadera umieszczamy zawsze przed układem optycznym (przed teleskopem czy lornetką). Jeśli jej nie mamy, może być szybka z maski spawalniczej (ciemne szkło spawalnicze co najmniej DIN 10) bądź płyta CD. Nie sprawdzają się okopcone kawałki szkła.
Ponieważ najbliższe zaćmienie przebiegnie około południa, trzeba zabezpieczyć sobie takie miejsce, z którego będziemy mieli otwarty południowy i południowo-zachodni horyzont. Pamiętajmy również, że Słońce znajduje się bliżej horyzontu, tzn. przez południe nie jest tak wysoko, jak w lecie.
Obserwacje zaćmienia w Istebnej
Obserwatoria, uczelnie i instytucje edukacyjne organizują obserwacje tego wyjątkowego zjawiska. Wiele wydarzeń związanych z częściowym zaćmieniem Słońca w dniu 29 marca 2025 znaleźć można w internecie.
Dla nas na Zaolziu chyba najciekawiej zapowiada się wycieczka do Istebnej i obserwacja zaćmienia, którą organizuje Dominik Skurzok. Szczegóły na poniższej infografice.
Transmisje na żywo
Jeżeli w sobotę 29 marca 2025 niebo będzie szczelnie zakryte chmurami, można skorzystać z transmisji na żywo w internecie lub na FB.
Gdańskie Hevelianum w tym dniu zaprasza na oglądanie częściowego zaćmienia Słońca na żywo z komentarzem od godziny 11:00 do 13:40 na kanale YouTube.
Transmisję częściowego zaćmienia Słońca od godziny 11:00 przygotował również medialnie znany popularyzator astronomii Karol Wójcicki.
Następne zaćmienia Słońca
Kolejne zaćmienie Słońca, które będzie można zobaczyć z Zaolzia i całej Polski, nastąpi już w przyszłym roku 12 sierpnia 2026 i będzie to największe częściowe zaćmienie widoczne w Europie Środkowej aż do 13 lipca 2075. Ci, którzy wybiorą się do Hiszpanii lub Portugalii, zobaczą je jako całkowite. Będzie to również najbliższe całkowite zaćmienie Słońca dla państw Europy Środkowej aż do roku 2081.
Zdjęcie tytułowe: Częściowe zaćmienie Słońca z dnia 10 czerwca 2021 nad Quincy Beach na południe od Bostonu, w stanie Massachusetts, USA. Źródło: NASA/APOD.
