150 lat temu urodził się Jerzy Żuławski – autor słynnej powieści „Na srebrnym globie”

Trwają ogólnopolskie obchody jubileuszu 150. urodzin Jerzego Żuławskiego – prozaika, poety, dramaturga, filozofa okresu Młodej Polski i żołnierza Legionów, a przede wszystkim jednego z polskich prekursorów fantastyki naukowej, który nie tylko zainspirował twórców światowej kultury, ale także przewidział jeden z elementów technologicznego podboju przestrzeni kosmicznej przez ludzkość. Rocznica urodzin polskiego pisarza miała miejsce 14 lipca 2024 roku.

Krótki życiorys

Jerzy Żuławski urodził się 14 lipca 1874 w Lipowcu nieopodal Rzeszowa. Pochodził ze szlacheckiej rodziny i dzieciństwo spędził w leżącym w ówczesnej Galicji rodzinnym majątku w Młynnem. Edukację rozpoczął w bocheńskim gimnazjum i kontynuował w Krakowie. W 1892 roku rozpoczął studia na politechnice w Zurychu. Na Wydziale Filozoficznym uniwersytetu w Bernie w 1898 roku obronił doktorat o problemie przyczynowości w filozofii Barucha Spinozy. Po powrocie w ojczyste strony podjął pracę gimnazjalnego nauczyciela, ale już w 1902 roku postawił wszystko na jedną kartę i zajął się wyłącznie działalnością literacką.

Od 1910 roku Jerzy Żuławski zamieszkał na stałe w Zakopanem, gdzie był jednym z animatorów życia kulturalnego – współzałożycielem Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego i aktywnym taternikiem, wytyczającym nowe szlaki górskie. Jako patriota i orędownik sprawy niepodległościowej po wybuchu I wojny światowej wstąpił – 9 sierpnia 1914 – do formujących się Legionów Polskich Piłsudskiego, zabierając z domu szablę swojego ojca, która służyła mu w czasie powstania styczniowego. Jeden z jego najbardziej znanych wierszy pt. Do moich synów (zaczynający się od słów: Synkowie moi/poszedłem w bój/jako wasz dziadek/a ojciec mój), został napisany właśnie przed zaciągnięciem się do wojska w 1914 roku. Żuławski nie doczekał wolnej ojczyzny. Zmarł 9 sierpnia 1915 na tyfus.

Był twórcą niezwykle wszechstronnym: pisał zarówno dramaty o tematyce historyczno-współczesnej, w swoim czasie chętnie wystawiane na deskach teatrów, poezję, jak i rozmaite gatunki prozatorskie: opowiadania, nowele, powieści, czy eseje filozoficzne.

Trylogia Księżycowa

Żuławskiego jako myśliciela interesowały przede wszystkim procesy cywilizacyjne i społeczne. Te właśnie refleksje uzewnętrznił w dziele, które zapewniło mu status jednego z prekursorów polskiej współczesnej literackiej fantastyki naukowej (science fiction) – czyli w tak zwanej Trylogii Księżycowej, na którą składają się powieści: Na srebrnym globie (1903), Zwycięzca (1910) i Stara Ziemia (1911).

Dzieło Żuławskiego opowiada historię tragicznej w skutkach wyprawy na Księżyc, w której efekcie powstaje odcięta od źródeł ziemskiej kultury nowa cywilizacja – a wraz z nią religia oraz struktura społeczna. Rozwijana w trzech tomach pesymistyczna wizja powstawania, rozwoju i upadku kultury, skrzyżowana z frapującą jak na owe czasy pomysłowością techniczną, inspirowała wielu twórców: największą figurę polskiego science fiction, Stanisława Lema, Andrzeja Żuławskiego (stryjecznego wnuka pisarza), który podjął się karkołomnej próby przeniesienia powieści Na srebrnym globie na ekran, czy współczesnych twórców fantastyki, z których najbardziej wyraźny hołd dla Żuławskiego złożył Chris Beckett w powieści Ciemny Eden.

Żuławski i program Apollo

Wyobraźnia autora Trylogii Księżycowej, który u zarania Epoki Kosmicznej z rozmachem i techniczną pieczołowitością nakreślił wizję ekspedycji na Księżyc, przeszło pół stulecia później stała się inspiracją dla innego naszego rodaka, Mieczysława Bekkera. Polski inżynier, projektując pojazd księżycowy dla amerykańskich astronautów programu Apollo Lunar Roving Vehicle, starał się odwzorować właściwości pojazdu, jakim bohaterowie Jerzego Żuławskiego poruszali się po dotarciu na Srebrny Glob. Wykorzystał on wówczas między innymi koncepcję elektrycznego napędu, znajdującą uzasadnienie w surowych księżycowych warunkach.

I tak polski pisarz tworzy wizję księżycowego wehikułu, który kilkadziesiąt parę lat później, dzięki polskiemu inżynierowi, staje się rzeczywistością.

Symulowana misja księżycowa M6 Żuławski

W dniu 15 lipca 2024 w Lunares Research Station w Pile rozpoczęła się symulowana misja księżycowa M6 Żuławski, która stanowi część obchodów jubileuszu 150. rocznicy urodzin Jerzego Żuławskiego. Przedsięwzięcie realizowane przez spółkę Space is More we współpracy z Polską Fundacją Fantastyki Naukowej w unikalny sposób połączy naukę z kulturą, przypominając o inspirującej roli twórczości science fiction.

Międzynarodowa załoga, która składa się z pięciu specjalistów, zostanie na dwa tygodnie odizolowana w specjalistycznym obiekcie Lunares Research Station w Pile, stanowiącym analog księżycowego habitatu. Uczestnicy projektu będą przede wszystkim realizować cele naukowe, w tym prowadzić eksperymenty zatwierdzone przez Europejską Agencję Kosmiczną ESA do wykonania na orbicie podczas misji polskiego astronauty. W habitacie znalazła się ponadto niewielka biblioteczka, zawierającą między innymi literaturę science fiction, w tym anglojęzyczne tłumaczenia dzieł Jerzego Żuławskiego i Stanisława Lema.

Projekt muzyczno-literacki w hołdzie Jerzemu Żuławskiemu

Polska Fundacja Fantastyki Naukowej oraz Wydawnictwo IX przygotowali projekt muzyczno-literacki w postaci albumu Commentarii Lunares: W hołdzie Jerzemu Żuławskiemu. Album składa się z trzech utworów, zatytułowanych od kolejnych części cyklu księżycowego, czyli Na srebrnym globie, Zwycięzca i Stara Ziemia. Każda z nich została skomponowana przez innego kompozytora: w kolejności alfabetycznej: Roman Odoj – gitarzysta i matematyk, Norbert Palej – pianista, dyrygent, profesor kompozycji na Uniwersytecie w Toronto oraz Przemysław Rudź – twórca muzyki elektronicznej, inżynier dźwięku, autor książek popularnonaukowych z zakresu astronomii. Kompozycje zostały poprzedzone cytatami z książek Żuławskiego, które czyta Wojciech Gunia, twórca literatury fantastycznej. Oprawę graficzną wydawnictwa wykonał Michał Karcz, grafik koncepcyjny nominowany do Hugo Awards w 2016 roku.

Kompozytorzy zostali wybrani z powodu tego, że każdy z nich tworzył już muzykę inspirowaną klasyką fantastyki naukowej. Kompozycja Norberta Paleja Return from the stars uświetniła obchody 100. rocznicy urodzin Stanisława Lema, Przemysław Rudź ma w swoim dorobku album Summa Technologiae, który jest dźwiękową ilustracją pracy Lema o tym samym tytule, natomiast Roman Odoj nagrał Fiasco – płytę inspirowaną twórczością Lema.

Uzupełnieniem albumu będzie jubileuszowe wydanie Trylogii Księżycowej przez krakowskie Wydawnictwo IX.

Honorowy patronat nad projektem objęła Polska Agencja Kosmiczna POLSA.

Link do albumu znajduje się tutaj.

Dzień polskiej fantastyki naukowej

Polska literatura science fiction posiada obszerny i wartościowy dorobek, w ciągu dekad budowany przez kilka pokoleń pisarzy, w tym osobistości takie jak Stanisław Lem czy Janusz A. Zajdel. Na szczególną uwagę zasługuje również żyjący na przełomie XIX i XX stulecia rzadziej wspominany Jerzy Żuławski, który położył kamień węgielny fantastyki naukowej w Polsce. Napisana przez niego w początkach zeszłego wieku Trylogia Księżycowa stanowi wzorzec dla współczesnej polskiej twórczości osadzonej w tym gatunku, zawierając kluczowe motywy literackie, wielokrotnie później eksplorowane – podróż pozaziemska, upadek cywilizacji, konsekwencje postępu.

Korzystając z okazji 150. rocznicy urodzin, przypadającej 14 lipca 2024, mając na względzie szczególny wkład Jerzego Żuławskiego w rozwój polskiej literatury science fiction, Polska Fundacja Fantastyki Naukowej (po konsultacjach z reprezentacją kręgów naukowych, artystycznych, literackich, dziennikarskich, biznesowych oraz fanowskich, połączonych wspólną pasją) wystąpiła z inicjatywą ustanowienia dnia Jego przyjścia na świat Dniem Polskiej Fantastyki Naukowej. To nieformalne święto, uznane przez społeczność polskich miłośników science fiction, ma łączyć pokolenia oraz środowiska, przypominając o szeroko pojętym dorobku polskich twórców fantastyki naukowej, a także przyczynić się ma do promocji ich dokonań w kraju i za granicą.

Źródło: PFFN