W nocy z piątku 21 czerwca na sobotę 22 czerwca 2024 nastąpi pełnia Księżyca, która będzie w ciągu nocy przemieszczać się po niebie ekstremalnie nisko nad południowym horyzontem. Jest to najniższa pełnia ze wszystkich pełni od 2006 roku. Podczas dzisiejszej pełni Księżyc wydawać się będzie większy niż zwykle i wyraźnie bardziej pomarańczowy niż podczas innych typowych pełni.
Pierwsza letnia pełnia w 2024 roku
W nocy z piątku na sobotę, dokładnie o godzinie 03:08 czasu środkowoeuropejskiego letniego, Księżyc znajdzie się w pełni. Zjawisko wystąpi zaledwie nieco ponad dobę po przesileniu letnim, przez co pełnia będzie ekstremalnie niska. Podczas całej nocy, dla obserwujących go ze Śląska Cieszyńskiego, wzniesie się na zaledwie około 11 stopni kątowych nad horyzontem (mniej więcej wysokość zaciśniętej pięści na wyciągniętej ręce). Na północy Polski Księżyc będzie górował zaledwie 6 stopni nad południowym horyzontem.
Podczas pełni tarcza Księżyca oświetlona jest w 100 procentach. Nasz naturalny satelita wydaje się wtedy całkiem duży. Ten efekt nabiera na intensywności podczas jego niskiego położenia nad horyzontem. Im niżej się znajduje, tym wydaje nam się on większy. Zjawisko to jest wynikiem złudzenia optycznego. Nasz mózg rzeczy znajdujące się na horyzoncie interpretuje jako bliższe, niż te, które są wysoko nad naszymi głowami. W efekcie patrząc na wschodzący lub zachodzący Księżyc, zawsze wydaje nam się on dużo większy niż zwykle.
W czasie najbliższej pełni Księżyca efekt ten będzie utrzymywać się przez całą noc. Na Zaolziu nasz naturalny satelita będzie wznosił się na zaledwie około 11 stopni, wędrując nisko nad drzewami i domami, przez co całą noc będzie wydawał nam się dużo większy niż zwykle. W dodatku niskie położenie Księżyca nad horyzontem przez całą noc będzie sprzyjało jego przebarwieniu, ponieważ grubsze warstwy atmosfery będą mu nadawać charakterystyczny, pomarańczowy blask.
Położenie Księżyca na niebie
Księżyc w pełni zachowuje się zupełnie odwrotnie niż Słońce. Gdy zimą Słońce wznosi się niziutko nad horyzont, a dni są krótkie, Księżyc wspina się bardzo wysoko podczas najdłuższych nocy w roku. Latem jest odwrotnie: podczas długich dni Słońce góruje wysoko nad horyzontem, a w czasie krótkich nocy Księżyc wędruje po niebie nisko nad horyzontem i często zagląda nam do okien. Dzieje się tak dlatego, że pełnia Księżyca jest na niebie zawsze naprzeciwko Słońca. Spowodowane jest to ustawieniem ekliptyki względem równika niebieskiego i nachyleniem orbity Księżyca względem ekliptyki.
W 2024 roku czerwcowa pełnia Księżyca wypada prawie dobę po nocy przesilenia letniego, gdy ekliptyka góruje nocą bardzo nisko i dodatkowo długość ekliptyczna Księżyca tej nocy będzie mieć prawie maksymalną wartość ujemną. To nam w efekcie daje najniższą pełnię od 18 lat!
Ostatni raz pełnia Księżyca była u nas tak nisko nad horyzontem w nocy z 11 na 12 czerwca 2006. Kolejna taka okazja pojawi się już w przyszłym roku, przypadkiem także w nocy z 11 na 12 czerwca, kiedy to pełnia Księżyca będzie jeszcze o kilka minut kątowych niżej niż w tym roku. Na kolejną tak niską pełnię będziemy musieli poczekać aż do nocy z 22 na 23 czerwca 2043.
Jak i kiedy obserwować
W najbliższą noc, przy bezchmurnej pogodzie, czeka nas wielki i pomarańczowy Księżyc przez całą noc. Dziś 21 czerwca 2024 Księżyc wschodzi nad południowo-wschodnim horyzontem w przybliżeniu kwadrans po zachodzie Słońca o godzinie 21:13 obowiązującego u nas czasu środkowoeuropejskiego letniego. Zachodzi w sobotę 22 czerwca 2024 w przybliżeniu pół godziny przed wschodem Słońca o godzinie 4:10. Podczas bezchmurnej pogody warto w tym dniu obserwować zachód Księżyca i później po przeciwnej stronie nieba wschód Słońca.
Żeby widzieć tak spektakularną pełnię Księżyca, należy wieczorem poszukać miejsca z odsłoniętym południowo-wschodnim horyzontem, około północy południowym horyzontem i dwie godziny po północy południowo-zachodnim horyzontem. Żadnych domów, żadnych drzew. Im bardziej będziemy widzieć horyzont, tym bardziej niesamowity będzie to widok. Najlepiej prowadzić obserwacje z jakiegoś wyższego miejsca. Dobrym pomysłem jest wdrapać się na jakąś górkę.
Z pogodą może być różnie, podpowiadamy zatem, że tak wyjątkowe zjawisko można obserwować również dzień lub dwa po dokładnym momencie czerwcowej pełni Księżyca. W nocy z niedzieli na poniedziałek tarcza naszego naturalnego satelity nadal będzie oświetlona z 95 procent.
Księżyc dzień po pełni
Letnie wieczory, kiedy Księżyc w pełni wisi nisko nad drzewami, domami, górami, zapewniają przepiękne widoki i wdzięczną scenerię do spacerów. Nie mniej cudowne Księżyc będzie wyglądał również dzień po pełni. Srebrny Glob wciąż jest pełny, okrąglutki. Widowisko jest zawsze nieziemskie.
Jutro wieczorem, 22 czerwca 2024, Księżyc w Cieszynie zacznie wynurzać się spod horyzontu o godzinie 22:09 czasu środkowoeuropejskiego letniego. Słońce o tej porze będzie już pod horyzontem, w tym dniu zachodzi o godzinie 20:57. Zobaczymy okrągły Księżyc wiszący nisko nad południowo-wschodnim horyzontem, który wydawać się będzie, że jest wielki jak dynia. Pod horyzont zajdzie w niedzielę 23 czerwca 2024 o godzinie 5:18, a więc w przybliżeniu 40 minut po wschodzie Słońca. Obserwacja Księżyca w okolicy tak niskiej pełni potrafi wywołać duże wrażenie. Warto się przekonać na własne oczy!
Iluzja optyczna
Tarcza Srebrnego Globu dziś wieczorem będzie wisieć wyjątkowo nisko nad horyzontem, a to jest absolutnie niezwykły widok. Na skutek interakcji z grubymi warstwami ziemskiej atmosfery blask Księżyca przybierze ciemną pomarańczową barwę. Z powodu bliskości horyzontu będzie jawił się jako bardzo duży na skutek iluzji optycznej. Im niżej nad horyzontem jest Księżyc, tym ulegamy silniejszemu złudzeniu, że jest większy niż zwykle.
Złudzenia wielkiego Księżyca podczas wschodu i zachodu, a dziś wyjątkowo w czasie całej nocy, wywołuje nasza podświadomość, która nadaje Księżycowi duże rozmiary w zestawieniu z widokiem obiektów naziemnych blisko linii horyzontu. Jest to porównanie, którego zwykle nam brakuje, kiedy Księżyc jest już wyżej nad horyzontem.
Podświadomość można jednak łatwo oszukać, jeśli spojrzymy na Księżyc do góry nogami. Wystarczy pochylić się i spojrzeć na Księżyc między swoimi nogami. Wtedy iluzja przestaje działać, a Srebrny Glob wygląda już mniej spektakularnie. Oczywiście trzeba uważać, żeby przy tego typu akrobacjach, nie zrobić sobie krzywdy i liczyć się z tym, że będziemy wyglądać ja wariaci wypinający się do Księżyca.
Fazy Księżyca
Nasz naturalny satelita jest ciałem ciemnym, oświetlonym jedynie przez Słońce. Nie widzimy go wcale, gdy znajduje się między Ziemią i Słońcem podczas nowiu. Przeciwnie, gdy w dwa tygodnie później znajdzie się po drugiej stronie swej orbity, widzimy całą tarczę oświetloną i nazywamy tę fazę pełnią. W położeniach pośrednich widzimy tylko cześć oświetlonej strony Księżyca.
Fazy Księżyca fascynują ludzi od wieków. Cykle księżycowe kształtowały odmierzanie czasu i wygląd kalendarza w wielu kulturach. Nie bez powodu przecież księżyc jest synonimem miesiąca, choć dzisiaj rzadziej używanym. Dziś spoglądamy w nocne niebo przede wszystkim po to, aby zachwycać się pięknem Srebrnego Globu. Studio Wizualizacji Naukowych NASA przygotowało animację faz Księżyca w ciągu całego 2024 roku:
Film przedstawia animację zdjęć wykonanych przez Księżycowy Orbiter Rozpoznawczy – satelitę LRO (skrótowiec z angielskiego Lunar Reconnaissance Orbiter) krążącego wokół Księżyca. Pokazuje wszystkich dwanaście lunacji nastających w 2024 roku. Pojedyncza lunacja opisuje jeden pełny cykl Księżyca obejmujący jego wszystkie fazy. Pełna lunacja trwa prawie 29,5 dnia. W miarę postępu każdej lunacji światło słoneczne odbija się od Srebrnego Globu pod zmieniającym się kątem, stąd różnie oświetlenie jego powierzchni.
Źródło ilustracji: APOD/NASA
