Sześćdziesiąt lat temu rozpoczęła się era pilotowanych lotów kosmicznych

Przed sześćdziesięcioma laty rozpoczęła się era pilotowanych lotów kosmicznych. 12 kwietnia 1961 roku w kosmos poleciał pierwszy człowiek – Jurij Aleksejewicz Gagarin. W statku kosmicznym Wostok Gagarin dokonał niepełnego okrążenia Ziemi po orbicie satelitarnej. Lot trwał 1 godzinę i 48 minut.

Jurij Gagarin urodził się 9 marca 1934 we wsi Kłuszyno w obwodzie smoleńskim. Jego ojciec Aleksiej Iwanowicz był stolarzem, matka Anna Timofijewna Gagarin – dojarką w kołchozie. Wkrótce rodzice przeprowadzili się do pobliskiego Gżacka (które później przemianowano na „Gagarin”).

W roku 1949 w wieku 15 lat Jurij Gagarin porzucił szkołę średnią na rzecz zawodówki przy fabryce maszyn rolniczych w Lubiercach. Zdobył zawód odlewnika – formierza. Pragnąc kształcić się dalej, w roku 1951 zaczął naukę w Szkole Technicznej w Saratowie nad Wołgą. Tam też, w saratowskim aeroklubie, ukończył kurs pilotażu. W 1955 roku ukończył z odznaczeniem szkołę techniczną i rozpoczął edukację w Wojskowej Szkole Lotniczej w Orenburgu. W 1957 roku ukończył ją z oceną celującą awansując równocześnie na stopień porucznika,

W październiku 1957 roku ożenił się z Walentiną Goriaczewą, z którą miał dwie córki – Lenę i Galę. Zaraz po ślubie wraz z żoną wyjechał na północ do Archangielska, do tamtejszej jednostki lotniczej.

Olśniony ówczesnymi sukcesami radzieckiej kosmonautyki zdecydował się na wysłanie prośby o przyjęcie do grupy kandydatów na kosmonautów. Po przejściu szeregu badań lekarskich został wybrany i w marcu 1960 roku jako jeden z dwudziestu pilotów rozpoczął w Gwiezdnym Miasteczku pod Moskwą przygotowania do lotu w kosmos. Wybrani do tajnej misji kosmicznej musieli mieć od 25 do 30 lat, nie więcej niż 170 cm wzrostu, ważyć najwyżej 72 kilogramy i należeć do partii komunistycznej.

Później grupa wybranych pilotów zmniejszyła się do sześciu. Obok Gagarina, najlepsze wyniki osiągnął Gierman Titow. Komisja Państwowa wolała jednak Gagarina, głównie ze względu na pochodzenie społeczne z prostej klasy pracującej – ojciec robotnik, matka kołchoźnica. Tymczasem Titow pochodził z rodziny nauczycielskiej.

Pierwszy lot w kosmos

Wiadomość o locie pierwszego człowieka w kosmos obleciała naszą planetę szybciej niż statek Wostok z Gagarinem. Na orbitę wyniosła go modyfikowana rakieta balistyczna. Samotny kosmonauta znajdował się w dwumetrowej kuli statku kosmicznego, który leciał w wysokości od 180 do 330 kilometrów nad powierzchnią Ziemi z prędkością 25 razy większą od prędkości dźwięku.

Start odbył się 12 kwietnia 1961 roku o godzinie 6:07 czasu światowego. Trasa statku prowadziła nad Syberią, nad Kamczatką poleciał w kierunku Oceanu Spokojnego. Nad Hawajami Gagarin obserwował zachód Słońca za horyzont, o 7:00 przeleciał nad Cieśniną Magellana (dopiero w tym momencie Radio Moskwa oficjalnie informowało o tym wydarzeniu cały świat), nad południowym Atlantykiem znowu zażywa światło dzienne, w obszarze nad Angolą rozpoczęto hamowanie, nad Egiptem doszło do oddzielenia modułu powrotnego od statku, rozpoczęto aerodynamiczne hamowanie.

Do dyspozycji nie były żadne zapasowe motory rakietowe. Gagarin chwilę przed wylądowaniem musiał katapultować się z kabiny i osiąść na powierzchni Ziemi na spadochronie. Cały lot kierowany był przy pomocy prymitywnych automatów, do dyspozycji nie były żadne komputery. Z Gagarinem nawet nie utrzymywano łączności radiowej podczas całego lotu.

Jurij Gagarin pomyślnie powrócił na Ziemię o godzinie 07:55 niedaleko miasta Engels w obwodzie saratowskim. Był to najbardziej znaczący sukces radzieckiego programu kosmicznego, ogromne osiągnięcie techniczne, organizacyjne i propagandowe. Historyczny lot wykazał, że w stanie nieważkości człowiek zachowuje w całej pełni zdolność do wykonywania różnych czynności, nie traci koordynacji ruchów ani jasności myślenia.

Marionetka reżimu

Obdarzony wielkim urokiem osobistym Gagarin, Bohater Związku Radzieckiego, Lotnik Kosmonauta ZSRR, stał się postacią sztandarową, żywym dowodem triumfu komunizmu na Ziemi i w Kosmosie. Odwiedził wiele krajów Wschodu i Zachodu, w tym również Polskę w dniach 20–22 lipca 1961. Był w Warszawie, Katowicach i Zielonej Górze.

Gagarin chciał nadal latać. Chciał latać na orbitę ziemską, na Księżyc, na Marsa. Nic z tego. Został dobrem narodowym, chlubą komunizmu i nie warto było ryzykować, żeby Jurij sobie polatał. Został marionetką reżimu, co z czasem bardzo źle wpływało na jego samopoczucie i zdrowie. Popadał w depresje, czemu sprzyjało znaczne obciążenie, przebywanie z dala od rodziny, koniec kariery i przede wszystkim niekończące się rauty pełne alkoholu.

27 marca 1968 Gagarin oraz jego instruktor lotniczy Władimir Sieriogin zginęli w katastrofie lotniczej. Samolot treningowy MiG-15 UTI rozbił się 21 km od miasta Kirżacz w Rosji.

Upamiętnienie

Oprócz dawnego miasta Gżatsk, imię Jurija Gagarina noszą krater Gagarin na Księżycu, planetoida (1772) Gagarin, złoty medal FAI (Międzynarodowej Federacji Lotniczej), statek naukowo-badawczy Kosmonauta Jurij Gagarin oraz puchar hokejowy. Na cześć Gagarina w wielu miastach nazywano ulice (jest taka w Karwinie), parki, aleje, place, kluby i szkoły. Po locie długo w ZSRR panowała moda na nadawanie chłopcom imienia Jurij.

Od dwudziestu lat obchodzona jest Yuri’s Night (Noc Jurija) o której w Zwrocie już pisaliśmy:

Film pt. „First Orbit”

Przed dziesięciu laty, dokładnie w pięćdziesiątą rocznicę lotu J. Gagarina w kosmos, 12 kwietnia 2011 roku, miał premierę film „First Orbit” (Pierwsza orbita). Jest to eksperymentalny film dokumentalny o pierwszym załogowym locie kosmicznym wokół Ziemi. Materiał sfilmowany z Międzynarodowej stacji Kosmicznej ISS pokazuje widok, który zobaczył Jurij Gagarin podczas swojego lotu w statku kosmicznym Wostok.

Ten nowy materiał filmowy został połączony z oryginalnymi nagraniami rozmów Gagarina z Wostoka pochodzącymi z Rosyjskiego Państwowego Archiwum Dokumentacji Naukowej i Technicznej. W filmie wykorzystano również archiwalne materiały filmowe ze startu Wostoku.

Film Pierwsza orbita ma swoją oficjalną stronę „First Orbit” i konto filmowe na kanale YouTube.

Warto obejrzeć zwiastuna do filmu, w którym zobaczymy archiwalne materiały ze startu statku kosmicznego Wostok z Jurijem Gagarinem na pokładzie.

Roman Strzondała