Pieśń, która mówi, kim jesteśmy. Kolejny wykład profesora Kadłubca w ramach Akademii Gwary

CIESZYN / Pieśń ludowa jako nośnik języka, estetyki i tożsamości Śląska Cieszyńskiego była tematem siódmego spotkania z cyklu Akademia Gwary, które odbyło się w czwartek w Domu Narodowym w Cieszynie. Gościem wydarzenia był profesor Daniel Kadłubiec, wybitny znawca gwary, folkloru i kultury regionu.

Dwa języki – codzienny i artystyczny

W centrum wykładu znalazła się refleksja nad statusem pieśni jako szczególnego rodzaju wypowiedzi gwarowej. Zdaniem prof. Kadłubca, pieśni nie oddają wprawdzie codziennej mowy mieszkańców regionu, ale stanowią artystyczną odmianę gwary, która również zasługuje na badanie i ochronę.

– Mówimy na co dzień inaczej, a inaczej śpiewamy – tłumaczył profesor. – To dwa systemy gwarowe: jeden służy badaniom codzienności, drugi analizie wyrazu artystycznego. Oba są nam potrzebne.

Muzyka z gór i dolin

Jednym z ciekawszych wątków była różnorodność pieśni w obrębie Śląska Cieszyńskiego. Profesor zwrócił uwagę na szczególne cechy melodyczne pieśni południowych – z terenów Jabłonkowa, Istebnej, Koniakowa czy Herczawy. Tam, jak mówił, spotyka się tzw. pieśni wolnometryczne, pozbawione taktów, które „rodzą się z przestrzeni” i funkcjonują jako śpiewy komunikacyjne, np. pasterskie dialogi.

Na innych obszarach, zwłaszcza w dolinach i bliżej granicy z Boguminem, dominuje śpiew metryczny, w takcie dwudzielnym lub trójdzielnym. To właśnie ta różnorodność świadczy, według Kadłubca, o niezwykłym bogactwie i złożoności lokalnej kultury.

Tradycja podtrzymywana przez zespoły

Choć powszechny zwyczaj śpiewania pieśni ludowych w domach i na podwórzach należy już do przeszłości, muzyka wciąż żyje, dzięki zespołom folklorystycznym, kapelom i pasjonatom. – Nadal jest to raczej kopciuszek. Ale chwała Bogu za zespoły, które to pielęgnują – mówił profesor. – Gdyby nie one, wiele z tych pieśni dawno by zamilkło.

Pieśń jako edukacja i wychowanie

Podczas spotkania pojawił się również wątek edukacyjny. Profesor przypomniał, że niegdyś każdy nauczyciel umiał grać na skrzypcach i prowadził zajęcia, w których pieśń była naturalnym elementem nauczania.

– Śpiewaliśmy od rana do wieczora. Pieśń była narzędziem wychowawczym, estetycznym, integracyjnym. Dzięki niej dzieci miały zupełnie inny profil wychowawczy niż dziś – wspominał Kadłubiec.

Akademia Gwary, spotkania pełne życia

Organizatorką wydarzenia jest Agnieszka Pawlitko z Centrum Folkloru Śląska Cieszyńskiego. Jak podkreśla, pomysł na Akademię Gwary zrodził się z potrzeby i entuzjazmu uczestników. Pierwotnie planowano cztery spotkania, w czwartek odbyło się już siódme.

– Profesor dostosowuje tematy do tego, co widzi wśród publiczności – tłumaczy Pawlitko. – Widzimy, że to ludzi interesuje. Są stali słuchacze, ale przychodzi też coraz więcej młodych. I co ważne, wracają. Popularność wykładów zmusiła organizatorów do przeniesienia spotkań z kameralnych przestrzeni na drugie piętro Domu Narodowego, do większej sali.

Między tradycją a przyszłością

Choć wykłady nie są na razie publicznie udostępniane, organizatorzy rejestrują je na potrzeby archiwalne. Na kolejne spotkanie Akademii Gwary będzie można się wybrać już w czerwcu, temat pozostaje niespodzianką, bo – jak mówi Pawlitko – „profesor reaguje na to, co interesuje ludzi”.

Zainteresowanie cyklem nie słabnie, a jego znaczenie dla ochrony dziedzictwa niematerialnego regionu trudno przecenić. Pieśń ludowa – jak przypomniał Kadłubiec – nie tylko mówi, skąd jesteśmy. Ona uszlachetnia, integruje, uczy – i daje głos przeszłości, który wciąż może brzmieć żywo.