Tradycja organizowania jarmarków bożonarodzeniowych sięga średniowiecza. To wówczas w krajach niemieckojęzycznych zaczęły się odbywać pierwsze targi. Były jednodniowe, mieszkańcy zaopatrywali się na nich w mięso – powiedział PAP Michał Świercz, kustosz z Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi.
Z dostępnych źródeł pisemnych dowiadujemy się, że pierwsze jarmarki odbywały się w Wiedniu pod koniec XIII w. – Z Austrii migrowały w XIV wieku do Niemiec i rozpowszechniły się na terenie naszych zachodnich sąsiadów. Organizowano je w wielu dużych i mniejszych miastach. Jednym z najbardziej znanych jarmarków jest Striezelmarkt w Dreźnie, którego pierwsza edycja odbyła się w 1434 r. Trudno uwierzyć, w tym roku odbywa się on po raz 590. – powiedział PAP kustosz.
Jarmark swoją nazwę zawdzięcza ciastu Striezel. To drożdżowy placek z bakaliami, suszonymi owocami, orzechami, niezwykle lubianym w Niemczech marcepanem, pokryte grubą warstwą cukru pudru.
Handlarze nie tylko z Drezna
– Pierwotnie drezdeński jarmark był jednodniowym targiem mięsnym, na którym okoliczni mieszkańcy mogli zaopatrzyć się w pieczeń na świąteczny stół. Było to możliwe dzięki przywilejowi nadanemu radzie miejskiej przez księcia Fryderyka II Łagodnego. Towary mięsne wykładano na ladach lub sprzedawano z wozów. W kolejnych odsłonach w Dreźnie przybywało wystawców, głównie z Czech i Górnych Łużyc, co irytowało miejscowych handlarzy. Domagali się zakazu sprzedaży na jarmarku tzw. obcych, którzy zaniżali przyjęte ceny – opowiadał Świercz.
Od 1704 r. zaczęto ograniczać liczbę handlarzy spoza Drezna. Pomimo nieporozumień w pierwszej połowie XVIII wieku handel trwał już osiem dni, w kolejnych dekadach nawet dwa tygodnie. Istniała możliwość wykupu dożywotniego stoiska. – Oprócz mięsa i wypieków na straganach można było nabyć ceramikę, rzeźby i zabawki, zwłaszcza lalki. Dostępne były także papierowe lampiony czy jadalne figurki ze śliwek – powiedział Świercz.
Jak mówił, „z każdą dekadą uliczki Starego Miasta stawały się coraz głośniejsze, zmieniał się charakter jarmarku, poza możliwością zakupów przestrzeń handlową wypełniały uliczne występy aktorów, śpiewaków, artystów”. – Jarmark stał się wydarzeniem rozrywkowym. Taki charakter utrzymuje do dnia dzisiejszego – przypomniał.
Historia polskich jarmarków
A jak było w Polsce? – O historii polskich jarmarków można się dowiedzieć m.in. ze strony promującej turystykę w Krakowie, targ odbywał się tam już od 1310 r. Niestety nie możemy uzyskać informacji, czy chodzi o jarmarki świąteczne, czy zwykłą wymianę handlową. Nie ulega wątpliwości, że okolicznościowe stoiska pojawiały się na krakowskim Rynku w okresie międzywojennym. Jeszcze dłuższą i, co najważniejsze, udokumentowaną historię jarmarków ma Gdańsk, który pozostawał Wolnym Miastem – zwrócił uwagę Świercz.
Stragany ustawiano od XVII wieku w okolicach bazyliki Mariackiej. W kolejnych odsłonach handel odbywał się w Dworze Artusa. Po I wojnie światowej targi w Gdańsku miały formę zbliżoną do obecnej.
Targi organizowane przez Zjednoczone Koło Ziemianek
– Schyłek monarchii Habsburgów spowodował gwałtowny spadek zainteresowania świątecznymi jarmarkami we wschodniej i środkowej Europie. Zwyczaj ten odżył w Polsce na początku XXI wieku, najprawdopodobniej w Krakowie. Nie oznacza to, że handel przedświąteczny w ogóle zamarł. Przybrał nieco inną formę. Targi organizowało między innymi Zjednoczone Koło Ziemianek powstałe w 1905, gdy na terenie Królestwa Polskiego wybuchło ponad 700 strajków rolnych. Zrzeszone ziemianki uczyły wiejskie kobiety higieny i opieki lekarskiej. Członkinie koła tworzyły teatry ludowe, dążyły do uzyskania praw obywatelskich i upowszechniania edukacji wśród kobiet wiejskich. W siedzibie koła przy ul. Kopernika w Warszawie otwarto Sklep Przemysłu Ludowego, w którym odbywały się przedświąteczne targi. Można było zakupić przetwory, miody, wiejską śmietanę, zioła, płótna i ubrania. Było to także miejsce spotkań kobiet, poznawania się, wymiany myśli, organizowania wspólnych warsztatów – podkreślił kustosz z Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi.
Współczesne jarmarki
Tradycja jarmarków bożonarodzeniowych niemal całkowicie zanikła w okresie PRL-u. – Od kilkunastu lat znów stają się popularne, wśród nich prym wiodą te we Wrocławiu, Warszawie, Gdańsku, Krakowie, Toruniu czy Bydgoszczy. Wzorem niemieckim nasze rodzime jarmarki przyjmują formę bardzo kolorową i komercyjną. Można na nich nabyć między innymi produkty spożywcze, cukiernicze, ozdoby świąteczne, a także obserwować minispektakle odgrywane przez artystów – wskazał.
Zwrócił uwagę, że tradycja jarmarków rozpowszechniła się w całej Europie, a nawet dotarła do Stanów Zjednoczonych Ameryki. – Jednak ich kolebką pozostają Niemcy. W wielu miastach organizowane są tam jarmarki mieniące się tysiącem barw. Najpopularniejsze znajdują się w Norymberdze, Dreźnie, Monachium, Frankfurcie nad Menem, Lubece i Erfurcie – podał.
(PAP)
