Dziś 21 grudnia 2024 o godzinie 10:20 naszego czasu rozpocznie się astronomiczna zima. Słońce przejdzie ze znaku Strzelca w znak Koziorożca i dojdzie do przesilenia zimowego. Od tego momentu nocy będzie ubywać i każdy kolejny dzień będzie coraz dłuższy.
Przesilenie zimowe
W 2024 roku moment przesilenia zimowego oznaczający początek astronomicznej zimy przypada 21 grudnia dokładnie o godzinie 10:20 u nas obowiązującego czasu środkowoeuropejskiego. W tym momencie Słońce przechodzi przez punkt Koziorożca i góruje w zenicie na najdalej wysuniętej na południe szerokości geograficznej, na zwrotniku Koziorożca. W tym samym dniu na półkuli południowej rozpoczyna się lato.
Na półkuli północnej astronomiczna zima potrwa do 20 marca 2025, kiedy to Słońce przejdzie przez punkt Barana (punkt równonocy wiosennej) i rozpocznie się astronomiczna wiosna. Na północnej półkuli zima jest najkrótszą porą roku – trwa tylko 89 dni i jest od lata nieomal o 5 dni krótsza.
Zima astronomiczna, kalendarzowa i meteorologiczna
Kalendarzowa zima na półkuli północnej zaczyna się co roku 22 grudnia, ale początek astronomicznej zimy to ruchoma data, którą wyznacza moment przesilenia zimowego i nie zawsze te daty się pokrywają.
Zima astronomiczna to okres od przesilenia zimowego do równonocy wiosennej. Podstawą wyznaczenia dat zmian astronomicznych pór roku jest górowanie Słońca w zenicie nad równikiem lub zwrotnikami. Na półkuli południowej w tym czasie trwa lato astronomiczne.
Zima kalendarzowa trwa od 22 grudnia do 20 marca. Kalendarzowe pory roku używane są między innymi w geografii.
Zima meteorologiczna u nas trwa od 1 grudnia do 28 lutego. Meteorologiczne pory roku zostały ustalone dla potrzeb meteorologów i klimatologów do obliczania średnich statystycznych, aby zawsze porównywać ten sam okres. (Pory astronomiczne mają ruchome daty, nie nadają się do tego).
Długość dnia i nocy
W grudniu dochodzimy do końca półrocznego procesu wydłużania się nocy i doświadczamy najkrótszych dni, które są chyba najmniej lubianą cechą tego okresu zwłaszcza w połączeniu z długotrwale utrzymującym się zachmurzeniem. Wraz z przesileniem zimowym proces ponownie się odwróci i zacznie zmierzać w tym bardziej przyjemnym kierunku dla większości z nas, przynosząc stopniowe skracanie nocy i wydłużanie obecności Słońca nad horyzontem.
W dzień przesilenia zimowego mamy najkrótszy dzień, a zatem i najdłuższą noc w roku. Słońce w Cieszynie wschodzi o godzinie 7:40 i zachodzi o godzinie 15:47. Dzień trwa tutaj tylko 8 godzin 6 minut, noc 15 godzin i 53 minut. Od tej pory noce będą coraz krótsze, a dnie coraz dłuższe. Dzień będzie wydłużać się aż do momentu przesilenia letniego, czyli początku astronomicznego lata. Do końca roku dzień wydłuży się w sumie tylko o 6 minut.
Długość dnia jest uzależniona od szerokości geograficznej, na której się znajdujemy. Im dalej na północ, tym dzień jest krótszy. W Gdańsku dziś Słońce weszło o godzinie 8:04 i zachodzi o godzinie 15:22 (dzień nad Bałtykiem trwa 7 godzin i 18 minut, noc 16 godzin i 41 minut). Natomiast jeszcze dalej położonym na północ Sztokholmie Słońce wyszło o godzinie 8:43 i zachodzi o godzinie 14:48 (dzień tam trwa 6 godzin i 5 minut, noc 17 godzin i 54 minuty). Na kole podbiegunowym Słońce dziś nie wzejdzie w ogóle i przez 24 godzin będzie tam trwać noc polarna (podobnie jak wszędzie dalej na północ).
Wysokość Słońca nad horyzontem około przesilenia zimowego jest najmniejsza z możliwych. Dzienna Gwiazda cały czas przebywa nisko nad południowo-wschodnim lub w drugiej części dnia nad południowo-zachodnim horyzontem. Od dziś Słońce każdej doby zacznie wędrować coraz wyżej, co spowoduje, że dnia zacznie przybywać.
Świętowanie w dzień przesilenia zimowego
Dzień, w którym występuje przesilenie zimowe, jest najkrótszym dniem w roku na półkuli północnej. Po trwającym zaledwie 7-8 godzin dniu nadejdzie prawie 16-godzinna noc – najdłuższa w roku. Od dziś każdy kolejny dzień będzie się już powoli wydłużał. Najpierw o 1 sekundę, potem o 4, 8, 22 sekund. Dnia powoli, ale jednak będzie przybywało.
Od tysięcy lat w większości kultur półkuli północnej świętowano w najdłuższą noc w roku odradzanie się Słońca. W starożytnym Rzymie obchodzono Saturnalia, w Persji Noc Yalda, czyli narodziny Mitry (bóstwa Słońca), wśród ludów germańskich – Jul, u Słowian – Święto Godowe, na cześć powoli odradzającego się dnia, a więc zwycięstwa światła nad ciemnością. Ta noc sprzyjała przywoływaniu i czczeniu pamięci zmarłych przodków, a także rozpoczynała kolejny roczny cykl agrarny. Wiele dawnych symboli i ceremonii związanych z przesileniem zimowym przetrwało do dziś.
W oczekiwaniu na śnieg i mróz
Na początku grudnia 2024 zaskoczyły nas opady śniegu nawet w dolinach. Jednak teraz śniegu brak nawet w górach. Jak długo będziemy czekać na śnieg? Nie wiadomo – spróbujmy oczekiwać go wraz z Golcami.
