Dziś i jutro noc spadających gwiazd. Jak i kiedy najlepiej obserwować Perseidy

Perseidy to rój meteorów, który nigdy nie zawodzi, a pogoda z reguły też sprzyja. W tym roku sprzyja też faza Księżyca, więc szykują się idealne warunki do obserwacji. Maksimum Perseidów w 2024 roku przypada 12 sierpnia około godziny 16:00. Oznacza to, że najwięcej meteorów będziemy mogli obserwować w nocy 11/12 i 12/13 sierpnia 2024. Warto wyjść i obserwować nocne niebo.

Meteory z roju Perseidów należą do najbardziej spektakularnych, jakie latem możemy oglądać na nocnym niebie. Jest to jeden z najbardziej regularnych i bogatych rojów meteorów. Same Perseidy znane są już od starożytności.

Meteoroidy, meteory i meteoryty

Meteory, potocznie zwanymi spadającymi gwiazdami, to świetlne zjawiska powstające podczas przelotu przez atmosferę drobin materii międzyplanetarnej wlatujących w nią z przestrzeni kosmicznej, które nazywanymi meteoroidami. Bardzo jasne meteory nazywamy bolidami.

Większość meteorów ulega zniszczeniu w atmosferze, spala się całkowicie na wysokości około 70 kilometrów, a jedynie bardzo nieliczne spadają na Ziemię otrzymując nazwę meteorytów.

Pochodzenie Perseidów

Perseidy to jeden z najbardziej regularnych i bogatych rojów meteorów, które aktywne są corocznie od 17 lipca do 24 sierpnia, przy czym maksimum obserwuje się pomiędzy 12 a 14 sierpniem. Meteory popularnie nazywamy spadającymi gwiazdami. Oczywiście to nie gwiazdy spadają, lecz Ziemia w swoim ruchu wokół Słońca napotyka obłok kamienno-lodowych drobinek wielkości ziaren piasku, który pozostawiają wzdłuż swych trajektorii komety. Te ziarenka, wpadając w naszą atmosferę z prędkością kilkudziesięciu kilometrów na sekundę, dają efekt tzw. spadających gwiazd. Macierzystym obiektem Perseidów jest powracająca w okolice Słońca co 133 lata kometa Swift-Tuttle.

Radiant roju, czyli punkt na niebie, z którego dany rój promieniuje, znajduje się w gwiazdozbiorze Perseusza (stąd nazwa roju) poniżej granicy z Kasjopeą, łatwo rozpoznawalnym gwiazdozbiorem o charakterystycznym kształcie litery W, znajdującym się na północno-wschodniej części nieba w pierwszej części nocy. Radiant roju stanowi tylko miejsce przecięcia przedłużonych torów wszystkich meteorów danego roju, a nie jedyny punkt na niebie, mający być obiektem uważnej obserwacji.

Łzy świętego Wawrzyńca

Perseidy zwane są też czasem „łzami świętego Wawrzyńca”. Święty Wawrzyniec zamiast wydać majątek kościoła okrutnemu cesarzowi Walerianowi rozdał go biednej ludności. Zmarł 10 sierpnia 258 roku śmiercią męczeńską, upieczony na metalowej kracie. Po jego śmierci, która przypadała na okres największej aktywności Perseidów, ludzie widzieli wylatujące z nieba błyszczące gwiazdy i dlatego od tego czasu Perseidy nazywane są łzami św. Wawrzyńca.

Kult św. Wawrzyńca był bardzo popularny w średniowieczu. Czczono go jako patrona ubogich i wszystkich tych, którzy mogą doznać szkody ze strony ognia: piekarzy, kucharzy i nawet bibliotekarzy. Uważano, że chroni od pożarów i pomaga w poparzeniach.

Św. Wawrzyniec patronuje między innymi ratownikom GOPR (Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe) i sudeckim przewodnikom górskim. Ci ostatni, którzy pokazują zainteresowanym piękno gór, a gdy trzeba, niosą pomoc, co roku zbierają się na mszy na szczycie Śnieżki w kaplicy imienia św. Wawrzyńca.

Gdzie i kiedy obserwować Perseidy

Do Europy Środkowej nadciąga ekstremalnie wyżowa pogoda, która przyniesie okropne upały za dnia, ale też zupełnie bezchmurne niebo w czasie ciepłych nocy! Obserwacjom tegorocznym Perseidów będzie dodatkowo sprzyjała faza Księżyca, który zajdzie pod horyzont w czasie, gdy niebo zrobi się wystarczająco ciemne i przez resztę nocy nie będzie je zakłócał swym blaskiem. Trudno sobie wyobrazić lepsze warunki do obserwacji tego zjawiska, dlatego warto wykorzystać tę okazję i przygotować się do tego dobrze, ponieważ najbliższe maksimum grudniowych Geminidów, jak i przyszłorocznych Perseidów, wypadają praktycznie w pełnię Księżyca.

Do oglądania meteorów wystarczą nasze oczy, nie potrzeba lornetek ani teleskopów. To, co jest potrzebne, to niebo bez chmur i najlepiej widoczność na duży fragment nieba. Im ciemniej w okolicy, tym więcej meteorów zobaczymy, więc jeśli nie możemy udać się poza miasto, to spróbujmy znaleźć obszar, w którym lampy uliczne nie świecą nam w oczy.

Meteory mogą pojawić się na całej powierzchni nieba i podczas obserwacji staramy się ogarniać wzrokiem jak największą połać nieba, na południu lub zachodzie w pierwszej połowie nocy, a w drugiej, po północy, na wschodzie. Obserwować najlepiej po północy, a nawet nad ranem, bowiem wtedy meteorów jest najwięcej.

W 2024 roku najwięcej meteorów z roju Perseidów będzie można widzieć podczas dzisiejszej nocy (z 11 na 12 sierpnia 2024) i następnej nocy (z 12 na 13 sierpnia 2024). Można spodziewać się nawet kilkudziesięciu śladów meteorów na niebie w ciągu godziny. W tych dniach Słońce na Zaolziu zachodzi około godziny 20:10. Noc astronomiczna, kiedy niebo już jest całkowicie ciemne, rozpoczyna się na naszych terenach o godzinie 22:30. Jednak już po godzinie 21:30 przy bezchmurnej pogodzie niebo będzie dostatecznie ciemne w kierunku wschodnim i południowym.

Brak obecności Księżyca na niebie, który w postaci sierpa zachodzi 11 sierpnia o godzinie 22:22 i 12 sierpnia o godzinie 22:41, sprawi, że obserwacje nie będzie zakłócał jego blask. Słońce w 12 i 13 sierpnia 2023 wschodzi około godziny 5:32, astronomiczny świt rozpoczyna się około godziny 3:30. Wszystkie czasy podane są w czasie środkowoeuropejskim letnim.

Ubiegłoroczne Perseidy w krótkim filmie:

Kolory meteorów

Kolory meteorów zależą od metali, z których zbudowane są meteoroidy. W zależności od ich rodzajów, mogą świecić na żółto (żelazo), fioletowo (wapń), pomarańczowo-żółto (sód), niebiesko (magnez). Wpływ na widziane przez nas barwy meteorów ma także czerwone światło, emitowane przez azot i tlen z powietrza.

Jak się przygotować do obserwacji

Większość zjawisk astronomicznych w tym i Perseidy dobrze jest obserwować pod możliwie najciemniejszym niebem. Na obserwacje warto wybrać się za miasto, z dala od świateł miejskich. Poszukać otwartej polany lub łąki – bezpiecznego miejsca, które będzie osłonięte od sztucznych świateł. Im ciemniej w okolicy, tym więcej meteorów zobaczymy!

Długotrwałe zadzieranie głowy do góry sprawi, że szybko rozboli nas szyja i później całe ciało. Podczas obserwacji należy przyjąć najwygodniejszą pozycję: leżącą lub półleżącą. Dlatego zabieramy z sobą karimatę, leżak, dmuchany materac lub jakąkolwiek podkładkę, na którą możemy się położyć. Pozycja leżąca pozwoli ogarniać wzrokiem jak największą połać nieba.

Nie zapominamy o ciepłym ubraniu i nawet kocu, ponieważ noc może być już znacznie chłodniejsza od dnia. Warto zabrać również termos lub kubek termiczny z ciepłą kawą lub herbatą i też coś (słodkiego) do przekąszenia i koniecznie coś przeciw komarom. Nie spoglądamy w smartfony! Ludzkie oko jest bardzo czułe i żeby przystosować się do ciemności (dobrze widzieć w ciemności), potrzebuje około 30 minut.

Ważne jest również dobre samopoczucie i uzbrojenie się w cierpliwość. Wtedy można zobaczyć wiele spadających gwiazd, które według legendy spełniają nasze życzenia.

Co można jeszcze widzieć na niebie

Po zachodzie Księżyca, przy dostatecznie ciemnym niebie, widoczna będzie Droga Mleczna. Jej srebrzysty pas rozpościera się przez całe sklepienie od południowego horyzontu przez trójkąt letni w zenicie i ginie gdzieś po jego północnej stronie. Trójkąt letni tworzą najjaśniejsze gwiazdy letniego nieba: Deneb z gwiazdozbioru Łabędzia, Altair z Orła i Wega z Lutni.

Około godziny 21:30 nad południowo-wschodnim horyzontem wschodzi Saturn. Pół godziny po północy wschodzi czerwonawy Mars i nieco później bardzo jasny Jowisz. Mars i Jowisz znajdują się na niebie coraz bliżej – 14 i 15 sierpnia 2024 będą we wzajemnej koniunkcji. W kolejnych godzinach nocy wymienione wyżej planety będą wznosić się coraz wyżej na niebie i przesuwać na zachód. Widoczne będą aż do świtu. Warto pamiętać, że planety świecą stałym światłem i są zwykle jaśniejsze od widocznych nocą gwiazd, które w odróżnieniu od planet migoczą, mrugają.

Źródło ilustracji: NASA