Tadeusz Różewicz nie żyje

Dziś rano zmarł Tadeusz Różewicz, jeden z najwybitniejszych współczesnych poetów. Pisał też prozę i dramaty. W tym roku obchodziłby swoje 93. urodziny.

Różewicz urodził się w Radomsku 9 października 1921 roku. Kiedy wybuchła II wojna światowa, miał 18 lat. Walczył w szeregach Armii Krajowej pod pseudonimem „Satyr”. Po wojnie rozpoczął studia historii sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim. Wycofał się z życia publicznego, kiedy w Polsce wprowadzono poetykę socrealizmu. Przeprowadził się do Gliwic. W 1968 r. przeniósł się do Wrocławia, gdzie mieszkał do swojej śmierci.

Różewicz zyskał wiele nagród i wyróżnień – m.in. Złoty Medal ”Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, Nagrodę Literacką im. Władysława Reymonta, Nike (za tomik wierszy ”Matka odchodzi”), Złote Berło i ”Kreator kultury 2010”.

Jeszcze przed wybuchem wojny opublikował jeden ze swoich wierszy. Podczas wojny pisał i redagował podziemne gazetki, w 1943 r. wydał debiutancki tom „Echa leśne”. Za jego rzeczywisty debiut poetycki uważany jest „Niepokój” z 1947 r., w którym zawarł doświadczenia pokolenia Kolumbów („Lament”: nie jestem młody / niech was moja niewinność / nie wzrusza; „Ocalony”: Mam dwadzieścia cztery lata / ocalałem / prowadzony na rzeź) i wprowadził prostą, surową formę. Poetykę tę nazwano później wierszem Różewiczowskim.

Kolejne zbiory wierszy to m.in. „Czerwona rękawiczka”, „Pięć poematów”, „Nic w płaszczu Prospera”, „Zawsze fragment. Recycling”, „Płaskorzeźba”, „Matka odchodzi”, „Nożyk profesora”, „Szara strefa”, „Historia pięciu wierszy”, „Kup kota w worku”, „to i owo”.

Pisał też opowiadania i teksty prozą, z których najważniejszymi były: „Opadły liście z drzew”, „Wycieczka do muzeum”, „Śmierć w starych dekoracjach, „Przygotowanie do wieczoru autorskiego”, „Próba rekonstrukcji”. Publikował na łamach „Twórczości”, „Odry”, „Dialogu” i in.

Był kilkakrotnie kandydatem do literackiej Nagrody Nobla. W wierszu „zawód: literat” z tomu „to i owo” z 2012 r. pisał: widzę i opisuję / to jest epika / powieść opowieść // czuję i opisuję / to jest liryka / poezja // myślę i opisuję / to jest filozofia / poezja „dydaktyczna” // czuję widzę myślę / i muszę To opisać / to jest natchnienie.

Różewicz był też wybitnym dramatopisarzem, wprowadził do polskiego dramatu nowy typ bohatera, biernego, nieokreślonego, nieuporządkowanego wewnętrznie. W 1959 r. napisał „Kartotekę”, inne jego ważne sztuki to m.in. „Świadkowie albo nasza mała stabilizacja”, „Wyszedł z domu”, „Stara kobieta wysiaduje”, „Na czworakach”, „Odejście głodomora”, „Pułapka”, „Białe małżeństwo”, „Do piachu”, „Kartoteka rozrzucona”.

„Kartotekę” wystawiła w 1988 roku Scena Polska Teatru Cieszyńskiego w Czeskim Cieszynie. Rolę Bohatera tak wspominał na łamach „Zwrotu” (nr 4/2010) Karol Suszka, obecny dyrektor tego teatru: – Kiedy miałem zagrać główną rolę w „Kartotece” Tadeusza Różewicza w reżyserii Bohdana Cybulskiego, z którym spędziliśmy długie godziny na rozmowach, nagle zacząłem rozumieć każde słowo, wiedziałem, co oznacza i jak je skonkretyzować. Było to niesamowite doświadczenie dla mnie jako dla aktora. Zresztą to przedstawienie odbiło się głośnym echem nie tylko na naszym terenie, gdzie uznano je za tak niedobre, wręcz tragicznie niedobre, że należy je zdjąć, ale także w Polsce i w Pradze, gdzie stało się dosłownie wydarzeniem artystycznym. Do tej pory uważa się, że w Scenie Polskiej w Czeskim Cieszynie miała miejsce jedna z najlepszych realizacji „Kartoteki”.