Dawna szkoła w Wiśle. Uczyli w niej również nauczyciele pochodzący z obecnego Zaolzia

WISŁA / Jak dawniej wyglądała szkoła? Jak prezentowała się klasa, jej wyposażenie i pomoce naukowe? Kim byli ówcześni pedagodzy? Odpowiedzi na te pytania można znaleźć w Chacie U Niedźwiedzia, której wnętrze przed siedmiu laty przekształcono w starą szkołę, którą zresztą była i w przeszłości. Znajduje się w Enklawie Budownictwa Drewnianego przy Muzeum Beskidzkim w Wiśle.

Z tablic informacyjnych na ścianach wewnątrz można dowiedzieć się wielu informacji na temat historii szkolnictwa na terenie całej Wisły oraz na temat tutejszych pedagogów.

Żądni wiedzy wiślanie

Mieszkańcy Wisły już w pierwszej połowie XVIII wieku organizowali naukę czytania i pisania dla dzieci. W chwilach wolnych od prac gospodarskich chłopi umiejący czytać przekazywali tę umiejętność swoim dzieciom. Stopniowo zaczęto tworzyć tzw. szkoły pokątne w wynajętych pomieszczeniach mieszkalnych.

Pierwszą szkołę zbudowano w 1783 roku w centrum Wisły. Było to możliwe dzięki Patentowi Tolerancyjnemu cesarza Józefa II, który również umożliwiał budowę szkół wyznaniowych.

Był to drewniany, jednopiętrowy budynek. Na parterze mieściły się klasa i mieszkanie dla nauczyciela, na piętrze mieszkanie dla pastora. Jako pierwsi mieszkali w nim nauczyciel Paweł Welszar z Puńcowa oraz pastor Samuel Kossanyi.

W szkole uczono przez trzy godziny rano i dwie godziny po południu. W międzyczasie dzieci pomagały rodzicom w pracach gospodarczych. Na lekcjach religii kładziono głównie nacisk na uczenie się na pamięć określonych wersetów z Biblii. Czytania uczono głównie z czeskiego elementarza pisanego szwabachą.

W 1824 roku wybudowano na miejscu drewnianej nową murowaną szkołę ewangelicką.  W 1845 roku w Wiśle ukończono budowę szkoły katolickiej, w której nauczycielem był Maciej Prochaska.

Jan Śniegoń

Jednym z wiślańskich nauczycieli był Jan Śniegoń, pochodzący z Gródku (obecnie na Zaolziu). Kiedy w 1851 roku w Wiśle zmarł nauczyciel Jan Szarec, objął jego posadę. W 1859 roku założył w tej miejscowości pierwszą bibliotekę. Oprócz książek gromadził obrazy, mapy, monety i pomoce naukowe.

Był członkiem zarządu gminy i prezbiterem wiślańskiego zboru ewangelickiego. Pełnił też obowiązki organisty. Na gruncie parafii założył szkółkę drzew owocowych. Jan Śniegoń zmarł w 1880 roku w Wiśle. Obecnie jego imieniem jest nazwana wiślańska biblioteka.

Poznawczy, składacze i czytocy

W 1870 roku szkoła ewangelicka została publiczną, natomiast szkoła katolicka została wówczas zlikwidowana. Odtąd uczniowie obu wyznań i nieliczna grupka dzieci żydowskich chodziły do jednej szkoły. Wzrastająca liczba uczniów spowodowała, że ówczesny kierownik Andrzej Raszka inicjował w 1891 roku otwarcie filii szkoły w drewnianym budynku „U Niedźwiedzia”.

Pod względem umiejętności czytania dzieci dzielono na trzy grupy: poznawczych – odróżniających litery, składaczy – potrafiących łączyć sylaby i czytoków – umiejących czytać wyrazy i całe zdania. Dużą uwagę zwracano na kaligrafię. Naukę rachunków ograniczano do najważniejszych zadań: dodawania, odejmowania, mnożenia i dzielenia.

Oświata dociera do wiślańskich dolin

Kiedy uświadomiono sobie, że nauka i oświata pomagają w zdobywaniu awansu społecznego dzieci, wpłynęło to na większą aktywność w budowie nowych placówek szkolnych w poszczególnych dolinach Wisły. 

Na przykład w 1874 roku ustanowiono szkołę w Wiśle – Głębcach. Z początku działała w prywatnej chacie „Na Kałuży” jako filia szkoły w Wiśle – Centrum. Przez siedem lat prowadził ją rolnik Adam Chraścina, potem wykwalifikowany pedagog Andrzej Cienciała z Karpętnej (obecnie na Zaolziu). Do Głębiec skierowano go w 1883 roku. Aż do 1921 roku był jedynym kierownikiem tutejszej szkoły.

W 1889 roku udało mu się zrealizować budowę nowego drewnianego budynku szkolnego przy zbiegu potoków Głębieczka i Łabajowa. Pragnąc podnieść rangę placówki w świadomości mieszkańców, Andrzej Cienciała zakładał przy niej małe pola do uprawy warzyw i zbóż, wygłaszał prelekcje o rolnictwie i medycynie. Ponadto zajmował się leczeniem ubogich i hodowlą zwierząt domowych. Był też wielce zaangażowanym działaczem społecznym.

Cienciała miał w zwyczaju odwiedzać swój dom rodzinny w Karpętnej, chodząc pieszo przez Czantorię. Pisze o tym w swoich wspomnieniach jego syn dr Andrzej Teodor Cienciała, który w 1921 roku został nowym kierownikiem szkoły. Andrzej Cienciała zmarł w 1927 roku.

Dawna szkoła „U Niedźwiedzia” jest częścią Enklawy Budownictwa Drewnianego przy Muzeum Beskidzkim w Wiśle. Można ją więc zwiedzić w godzinach otwarcia muzeum:

(gam)