Matki Boskiej Gromnicznej, św. Błażeja i św. Agaty

Dziś Matki Boskiej Gromnicznej, czyli Święto Oczyszczenia Najświętszej Maryi Panny lub Ofiarowania Chrystusa w Świątyni. Według ogólnopolskiego zwyczaju w ten dzień święci się w kościele katolickim duże świece, czyli gromnice. W Beskidzie Śląskim dzień ten był związany z licznymi wierzeniami. Podobnie jak następujący po nim dzień św. Błażeja. Praktyki magiczne wiązały się również z dniem św. Agaty.

We wsiach beskidzkich rano 2 lutego kobiety szły do kościoła poświęcić gromnicę przystrojoną białą wstążką i mirtem. Następnie przynosiły ją do domu jako świętość niezbędną w każdym domu. Zapaloną gromnicę dawano konającym do ręki, aby odpędziła złe duchy i oświetlała zmarłemu drogę do wieczności.

Jednak to nie wszystkie funkcje, jakie miała pełnić gromnica. Jak sama nazwa wskazuje świeca miała odżegnywać burzę z piorunami, ale też wichurę i grad. Zapaloną ustawiano w oknie lub wychodzono z nią na zewnątrz, aby uchronić całą zagrodę przed uderzeniami.

Zaraz po przyjściu do domu z kościoła obchodzono z zapaloną gromnicą całe obejście, dom i budynki gospodarcze, aby chronić je od uderzenia pioruna i przed wilkami.

Z początkiem lutego przypadają również ważne w Beskidzie Śląskim dni związane z kultem św. Błażeja i św. Agaty.

3 lutego, czyli w św. Błażeja, patrona wspomagającego w chorobach gardła, ksiądz w czasie mszy przykładał do szyi wiernym dwie związane na krzyż świece. Praktyka ta miał chronić przed bólem gardła przez cały rok, jednak tylko wtedy, gdy bardzo się w to wierzyło.

Dla porównania, w innych częściach Karpat, na przykład na Podhalu lub w Beskidzie Sądeckim, święcono w ten dzień jabłka, których zjedzenie miało zapobiec chorobom gardła. Zwyczaj ten jednak zaniknął i nawet nie zachował się w pamięci współczesnych górali.

Agatowy chleb, woda i sól…

Żywym kultem wśród górali Beskidu Śląskiego cieszy się św. Agata (5 II), broniąca przed żywiołami. Tego dnia święci się w kościele katolickim takie atrybuty obrzędowe jak chleb, sól i wodę. Agatowa woda i chleb mają moc odżegnywania żywiołów, nie tylko burzy, ale i powodzi i innych nieszczęść.

Aby odżegnać burzę należało wyjść przed dom i pokropić agatową wodą w stronę nadchodzącej nawałnicy i przeżegnać się znakiem krzyża. W razie groźby powodzi wlana do rzeki lub potoku woda św. Agaty wraz z  wypowiedzianą modlitwą miała sprawić opadnięcie poziomu wody.

Chleb agatowy brano natomiast w podróż, aby chronił od nieszczęścia. Wkładano go również do mysich dziur, aby odgonić myszy i mieć piękne ziemniaki.

Z tymi trzema dniami (Matki Boskiej Gromnicznej, św. Błażeja i św. Agaty) związane są również powiedzenia (w tym prognostyki pogody), które były dawniej w powszechnym użyciu na Śląsku Cieszyńskim:

Kiedy ciepło na Grómnice,
kupię dobrą baranice,
a jak dzierży zima ostra,
baranicą rżnę do chrosta.

Na Gromnice lepszy jak wilk do owczarni wleci, niż jak słońce przez dźwiyrze zaświeci.

Na świętego Błażeja słóneczko ogrzewa.

Prawi święty Błażej: Gaździnko, dbej i dobytku dej, na czeladź se nie spuszczej.

Gdy świętej Agaty, to wyłazi mucha spod chaty.

Jak święto Agata po błocie brodzi, w Zmortwychwstani chłop po lodzie chodzi.

Sól świętej Agaty bróni od ognia chaty.

(SG)

Tekst przygotowany na podstawie:

1. Krystyna Kwaśniewicz, Zwyczaje doroczne polskich górali karpackich, Bielsko-Biała, 1998.
2. Krystyna Kwaśniewicz, Zwyczaje i obrzędy doroczne, Etnografia Polska, T. XXVIII, Zeszyt 1, Wrocław 1984.
3. Jan Szymik, A gdy będzie słońce i pogoda (Ludowe prognostyki pogody ze Śląska Cieszyńskiego), Czeski Cieszyn 1989.