Zaduszki w kulturze żydowskiej

BIELSKO-BIAŁA / Na Śląsku Cieszyńskim pozostały już tylko dwa funkcjonujące cmentarze żydowskie. Jeden znajduje się w Śląskiej Ostrawie, drugi w Bielsku-Białej. W związku z zaduszkową porą nasuwa się pytanie, czy  i Żydzi obchodzą Święto Zmarłych? 

Nie, ponieważ w judaizmie nie ma odpowiednika dnia Wszystkich Świętych czy Zaduszek. Zamiast tego Żydzi obchodzą jarcait, czyli rocznicę śmierci bliskich. Jak pisze na swoim blogu Agnieszka Kuźma, licencjonowany przewodnik po Krakowie, może to być rocznica zgonu dziecka, siostry lub brata, rodzica lub małżonka. Przez całą dobę pali się wtedy świecę lub lampę oraz uczestniczy się w nabożeństwie w synagodze. 

Zalecane jest przestrzeganie postu tego dnia,  chociaż nie jest to obowiązkowe. Natomiast powinno się studiować Misznę (jeden z podstawowych tekstów rabinicznych) i odwiedzić grób zmarłego. Na macewie kładzie się kamień.

Modlitwę za zmarłych Żydzi odmawiają w synagodze cztery razy w roku. Natomiast w rocznicę śmierci znaczących rabinów i cadyków (charyzmatyczny przywódca odłamu judaizmu – chasydyzmu) umieszcza się na ich grobach karteczki z prośbami o wstawiennictwo.

Ciekawe informacje można znaleźć też na stronie http://www.kirkuty.xip.pl. Wspomniany wyżej zwyczaj zostawiania kamyków na grobach prawdopodobnie pochodzi ze starożytności, gdy zwłoki grzebano na pustyni. Zabezpieczenie przed dzikimi zwierzętami miejsca pochówku poprzez ułożenie na nim kamieni, było wyrazem szacunku dla zmarłego i pamięci o nim. Poza tym kamień jest wieczny – nie zwiędnie jak kwiaty, nie wypali się jak znicz. 

Wyznawcy judaizmu więc nie mieli w zwyczaju przynosić na groby kwiatów i zniczy, chociaż przenikanie kultur zaciera obecnie tą różnicę. Na żydowskich grobach nie było też zdjęć czy podobizn zmarłych. Czas jednak i tu przynosi zmiany – nagrobki ze zdjęciami czy płaskorzeźbami postaci ludzkich można znaleźć choćby na cmentarzu w Warszawie.  

Na wspomnianym bielskim cmentarzu żydowskim w dniach Wszystkich Świętych i Zaduszek można na niektórych grobach również zobaczyć kwiaty i palące się znicze. Kirkut ten powstał w 1849 roku w wówczas jeszcze samodzielnej wsi Aleksandrowice, które w 1938 zostały częścią Bielska. Natomiast w 1951 r. doszło do połączenia Bielska z sąsiednią Białą. 

Powierzchnia cmentarza wynosi ponad dwa hektary. Jest tam pogrzebanych około trzech tysięcy osób. Miejsce to zarazem stanowi swoistą oazę przyrody w Bielsku. Najcenniejszą tutejszą rośliną jest bluszcz pospolity. Najstarszy zachowany nagrobek to macewa siedemnastoletniego Józefa Neumanna z roku 1849. 

Spoczywa tu szereg osobistości pochodzenia żydowskiego, m. in. wybitny architekt i budowniczy Carl Korn, uważany za współautora wizerunku centrum Bielska i Białej z przełomu XIX i XX wieku. W roku 1998 roku władze miasta nazwały jedną z ulic jego imieniem. 

Cmentarz według judaizmu jest miejscem świętym, ale równocześnie rytualnie nieczystym. W związku z tym przy wejściach na kirkut umieszcza się studnie lub krany dla rytualnego oczyszczenia. Pochowane szczątki mają oczekiwać na przyjście Mesjasza, dlatego grobów nie wolno ruszać, rozkopywać, przenosić czy likwidować. Ekshumacja jest dopuszczana tylko w wyjątkowych przypadkach.

Szacunek dla zmarłych wymaga, aby na cmentarzu nie wykonywać czynności, które są dostępne dla żywych. Zatem nie wolno jeść, pić, przynosić Tory, wypasać zwierząt, a także zbierać roślin ziół, kwiatów itp.

(gam)