Pogotowie językowe. Postęp do całopaństwowego koła

Jakiś czas temu na jednej z zaolziańskich stron internetowych natknęłam się na takie oto zdanie: „Nasi zawodnicy wywalczyli postęp do całopaństwowego koła”. Jeżeli potraficie, Drodzy Czytelnicy, zrozumieć przekaz zawarty w tym zdaniu, to znaczy, że posiadacie supermoce. Zwykli zjadacze chleba (patrz: osoby posługujące się na co dzień wyłącznie polszczyzną) mogą liczyć jedynie na cud lub iluminację – bo w tym przypadku nawet żaden słownik nie pomoże.

Zastanówmy się więc, mówiąc kolokwialnie, co tu się porobiło? Pierwsza część zdania, składająca się z przydawki, podmiotu i orzeczenia, jest zrozumiała: „Nasi zawodnicy wywalczyli”. Do tego momentu wszystko jest klarowne. Problem pojawia się w drugiej części zdania. Co wywalczyli nasi zawodnicy? „Postęp do całopaństwowego koła”. I w tym miejscu muszę się Państwu przyznać, że sama nie wiem, co z tego zrozumie osoba posługująca się tylko językiem polskim. Spróbujmy się jednak temu przyjrzeć.

„Postęp” to według słownika języka polskiego „ciąg zmian powodujących poprawę czegoś” lub „wyższy stopień rozwoju”. Przymiotnik „całopaństwowy” nie występuje w słownikach języka polskiego, aczkolwiek może się on kojarzyć z takimi przymiotnikami, jak „całopostaciowy”, „całopalny”, „całodobowy” i nakierować odbiorcę komunikatu na to, że chodzi o „całe państwo”. Rzeczownik „koło” ma wiele znaczeń. Jedno z nich odnosi się do „niewielkiego stowarzyszenia powołanego do realizacji wspólnych celów”. Koło może być też synonimem rundy w grze. Intuicja podpowiadałaby więc to drugie znaczenie. Jak jednak połączyć zawodników z postępem, rundą i całym państwem? Nic prostszego, wystarczy znać język czeski.

Po czesku druga część tego zdania brzmiałaby następująco: „postup do celostátního kola”. Teraz wystarczy już tylko przetłumaczyć tę frazę na język polski lub skorzystać z tłumacza i wszystko staje się jasne. Zdanie powinno brzmieć następująco: „Nasi zawodnicy wywalczyli awans do rundy finałowej”. Zwyczajowo w języku polskim stosuje się wyrażenie „runda finałowa” na określenie ostatniego etapu zmagań w zawodach. Jeżeli są to zawody obejmujące cały kraj, w domyśle wiemy, że runda finałowa będzie rundą ogólnokrajową.

Warto również wiedzieć, że w przypadku, gdy zawody mają miejsce w Polsce, zamiast przymiotnika „ogólnokrajowe” użyjemy przymiotnika „ogólnopolskie”, czyli będą to ogólnopolskie zawody, ogólnopolskie igrzyska, ogólnopolskie mistrzostwa.

Analogicznie możemy też utworzyć przymiotnik „ogólnoczeskie”. Choć próżno szukać go w słowniku, moim zdaniem nic nie stoi na przeszkodzie, żeby go używać, skoro w Korpusie Języka Polskiego możemy znaleźć przymiotnik „ogólnoniemiecki”. Na stronach węgierskiej Polonii znajdziemy natomiast informacje o Ogólnowęgierskim Konkursie Pianistycznym im. György’a Ferenczy’ego, natomiast w wielu miejscach w internecie możemy znaleźć informacje na przykład o ogólnosłowackim spotkaniu seniorów, ogólnosłowackim obozie letnim i wiele innych. Mamy również ogólnoczeski interdialekt, ogólnoczeskie rankingi i ogólnoczeskie spotkania. Formy ogólnosłowacki, ogólnowęgierski, ogólnoczeski są zgodne z zasadami słowotwórstwa języka polskiego.

Zdanie: „Nasi zawodnicy wywalczyli postęp do całopaństwowego koła” można by więc też przetłumaczyć następująco: „Nasi zawodnicy wywalczyli awans do ogólnoczeskiego finału”.