Centrum Informacyjne na Szańcach jest już otwarte

MOSTY KOŁO JABŁONKOWA / Centrum Informacyjne w sąsiedztwie pozostałości byłej twierdzy w przysiółku Mostów koło Jabłonkowa Szańce jest już otwarte. Stylowy budynek powstał w ramach czesko-słowackiego projektu Geopark Megoňky – Šance. Zainteresowanych zwiedzaniem zaprasza od poniedziałku do piątku w godz. od 9.00 do 16.00, w sobotę od 10.00 do 16.00 godzin.

Wewnątrz dla zwiedzających przygotowano multimedialną wystawę, która w nietradycyjny i ciekawy sposób zaznajamia z historią i funkcjonowaniem tych obwarowań. Wizualizacje, wideo, animacje 3D czy tematyczne gry elektroniczne przybliżają, jak kiedyś wyglądała twierdza i jak zmieniała się z biegiem czasu. Zapoznaje z ówczesnym życiem wojskowym w twierdzy, zobaczyć można jak wytwarzano proch strzelniczy, jak działały armaty, jak za pośrednictwem muzyków wojskowych wydawano sygnały i rozkazy oraz wiele innych ciekawostek.

Przez Przełęcz Jabłonkowską prowadziła już w starożytności jedna z odnóg szlaku bursztynowego, który łączył basen Morza Śródziemnomorskiego z wybrzeżem Bałtyku. W średniowieczu tędy transportowano miedź ze złóż słowackich do Wrocławia, a stamtąd do Europy Zachodniej. Później tędy przechodzili kupcy śląscy.

Pierwsze wzmianki o obwarowaniach Przełęczy Jabłonkowskiej pojawiły się około roku 1520. Wzmiankę o tzw. starych szańcach z 13 stycznia 1578 zostawił również książę cieszyński Wacław III Adam. Nieznaczne pozostałości tej twierdzy znajdują się po stronie słowackiej w gminie Svrčinovec. Z mosteckimi szańcami łączy je zielony szlak turystyczny.

W 1621 roku wyrosły nowe szańce w Mostach. Miały chronić Śląsk przed turecką inwazją oraz przebiegający przez przełęcz szlak kupiecki. W ich budowie musiała wziąć udział również miejscowa ludność. Wewnątrz twierdzy stały drewniane budynki dla załogi i koni, prochownia, magazyn żywności i drewniana kaplica. Później budowle z drewna zastąpiono murowanymi.

W XVII wieku wzniesiono jeszcze mniejsze szańce na Herczawie i w Koniakowie. Z mostecką twierdzą miały połączenie za pośrednictwem małych fortyfikacji, tzw. redut, które znajdowały się na Studziynicznym, w wiosce Čierne (obecnie na Słowacji) i w Bukowcu.

Wizyta przyszłego cesarza Józefa II i księdza Leopolda Jana Szersznika

Umocnienia w ciągu ich istnienia poddano kilkakrotnie przebudowie. Ta najbardziej znacząca miała miejsce w 1663 roku, szańcom nadała kształt gwiazdy. W 1683 roku po druzgoczącej porażce tureckich hord pod Wiedniem, na której miał wielkie zasługi polski król Jan III Sobieski, znaczenie szańców z militarnego punktu widzenia zmalało. W latach 1724 -1729 przeprowadzono ich ostatnią znaczącą przebudowę.

Podczas wojen prusko-austriackich w latach 1740 – 1763 twierdzę kilkakrotnie zdobyli Prusowie. 14 lipca 1766 na mosteckie szańce przybył przyszły cesarz Józef II. Obejrzał cały system fortyfikacji Przełęczy Jabłonkowkiej, a potem zadbał o rekonstrukcję twierdzy w Mostach. W 1802 roku, kiedy twierdza powoli przestała pełnić swoje pierwotne zadanie, pojawił się tutaj ksiądz, naukowiec i muzealnik Leopold Jan Szersznik z Cieszyna. Załogę wówczas stanowili tylko trzej żołnierze i kapral.

Po roku 1848 twierdzę jako przestarzały system fortyfikacji wyeliminowano z użytku. Potem zaczęła stopniowo ulegać zniszczeniu. Miejscowi górale używali kamieni z szańców do budowy swoich domostw i do rekonstrukcji kaplicy św. Piotra i Pawła.

Drewniany model szańców

W 1958 roku mosteckie szańce zostały uznane za zabytek. Z twierdzy zachowały się resztki głównej fortyfikacji, którą tworzą wał ziemny i fosa. Do byłej twierdzy wchodzi się w miejscach, gdzie pierwotnie znajdowały się dwie bramy – Śląska i Węgierska. W Drzewionce na Fojstwiu w centrum Mostów koło Jabłonkowa można oglądać drewniany model szańców z dłuta miejscowego rzeźbiarza ludowego Pawła Kufy.

Ponieważ w przyszłym roku minie czterysta lat od wzniesienia twierdzy, gmina przygotowuje program kulturalny. Szańce są oddalone tylko kilkaset metrów od granicy ze Słowacją. Na słowackiej stronie w przysiółku Megoňky w byłym kamieniołomie i jego okolicach znajdują się ciekawe kamienne kule.

(gam)