Jan Raszka – rzeźbiarz ze Śląska Cieszyńskiego. W 80. rocznicę śmierci

Dziś mija rocznica śmierci Jana Raszki – artysty, którego twórczość na trwałe wpisała się w historię Śląska Cieszyńskiego. Urodzony w Ropicy w 1871 roku, a w młodości mieszkający także w Rychwałdzie i Pudłowie, wyrósł z tutejszej tradycji i życia codziennego mieszkańców tej ziemi. Choć życie zawodowe związało go później z Krakowem, Raszka nigdy nie zerwał więzi z miejscem swojego pochodzenia – to właśnie tutaj, w granicach byłego Księstwa Cieszyńskiego, pozostawił jedne z najważniejszych śladów swojej pracy.

Wychowany w wielodzietnej, ubogiej rodzinie ewangelickiej, przeszedł długą drogę od ucznia ludowej szkoły w Pudłowie po wybitnego rzeźbiarza, medaliera i profesora. Studia w Wiedniu otworzyły mu świat europejskiej sztuki, kształtowanej wówczas przez secesję i rodzące się art déco. Jego styl wyróżniał się elegancją formy, dynamiczną kompozycją i umiejętnością łączenia monumentalności z subtelnym detalem.

Dzieła, które stały się symbolami regionu

Dla mieszkańców Śląska Cieszyńskiego twórczość Raszki ma szczególną wagę. To właśnie jego pomnik Mieszka I, odsłonięty w 1931 roku w Lasku Miejskim, przywrócił w przestrzeni miasta pamięć o pierwszym władcy cieszyńskim. Raszka połączył w nim szacunek dla lokalnej historii z odważną, modernistyczną formą. W czasie II wojny światowej z monumentu usunięto posąg Mieszka. Przechowano go na dziedzińcu Muzeum w Cieszynie. Posąg powrócił nad Olzę w 1957.

Jeszcze większy ładunek symboliczny niesie druga z ikon – Cieszyńska Nike, odsłonięta w 1934 roku w hołdzie legionistom śląskim. Zburzona przez Niemców, a następnie usunięta na długie lata z przestrzeni publicznej, zyskała wręcz podwójne znaczenie. Gdy w 2005 roku dzięki staraniom mieszkańców i lokalnych organizacji została odtworzona, wróciła do Cieszyna jako mocny znak pamięci i lokalnej ciągłości.

Warto również nadmienić, że Raszka, wraz z czeskim artystą Janem Pelikánem, pracował nad pomnikiem, który miał stanąć w latach 30. XX wieku na Żwirkowisku – miejscu katastrofy Franciszka Żwirki i Stanisława Wigury. Niestety pomnik ten z różnych względów nigdy nie został ukończony.

Artysta legionowy i kronikarz swojej epoki

Raszka nie ograniczał się do pomników – tworzył także medale, portrety i rzeźby wojenne. Jego akwarele legionowe, powstałe podczas własnej służby w Legionach, pełne są surowej obserwacji i szczerego emocjonalnego tonu. To cenne świadectwo epoki, w której sztuka bezpośrednio stykała się z historią. Jako pedagog i organizator współtworzył krakowskie środowisko artystyczne, a pod koniec życia spisał wspomnienia, później opracowane przez jego wnuczkę, Joannę Walaszek.

Z wizytą u Joanny Walaszek

W grudniowym numerze drukowanego „Zwrotu” zaprosimy czytelników do domu Jana Raszki w Krakowie, w którym dziś mieszkają trzy pokolenia artysty. Dom, wybudowany przez niego w latach trzydziestych, jest sam w sobie wyjątkową pamiątką rodzinną – zachowały się w nim liczne rzeźby, medale, drobne, obrazy i fotografie artysty, a w ogrodzie stoi oryginalny budynek jego pracowni. Joanna Walaszek, najstarsza przedstawicielka rodu, opowiada w reportażu o tych rodzinnych skarbach i o tym, jak dom pozwala odczuć obecność dziadka oraz jego pasję, ciepło i bliskość, mimo że sama urodziła się już po jego śmierci.

Dzisiejsza rocznica to moment, by przypomnieć nie tylko dorobek Jana Raszki, ale także to, jak głęboko jego sztuka wyrasta ze Śląska Cieszyńskiego. Pomniki, które stworzył dla Cieszyna i całego regionu, nadal przemawiają – nie tylko swoją formą, lecz również emocją i przywiązaniem do ziemi, na której się urodził i wychował.

Zdjęcie główne: Jan Raszka z córkami. Z archiwum rodzinnego Joanny Walaszek