Śladem dawnych domów Śląska Cieszyńskiego. Wizyta studyjna pokazała autentyczne i zrekonstruowane budynki

REGION / Architekci i etnografowie z Serbii, Węgier, Słowacji i Czech odwiedzili południowo-wschodnią część Śląska Cieszyńskiego w ramach międzynarodowego projektu poświęconego ochronie tradycyjnej architektury ludowej.

– Celem wizyty było pokazanie zarówno udanych, jak i mniej udanych prób rekonstrukcji i rewitalizacji oraz przyjrzenie się, jak te obiekty funkcjonują dziś – wyjaśnia Leszek Richter z Izby Regionalnej im. Adama Sikory przy MK PZKO w Jabłonkowie, koordynator wizyty studyjnej na Śląsku Cieszyńskim.

Wsparcie wsi Gostuša

Wszystko zaczęło się od tego, by wesprzeć wieś Гостуша (Gostuša) i sąsiednie tak zwane kamienne wioski na pograniczu serbsko-bułgarskim, gdzie obserwuje się odpływ ludności, w związku z czym ich opustoszałym tradycyjnym budynkom z kamienia, gliny i wikliny grozi rozpad.

— Założeniem projektu jest pokazać mieszkańcom, że rekonstruując, naprawiając i rewitalizując budynki, można przekształcić opustoszałe wioski w miejsca atrakcyjne dla zrównoważonego ruchu turystycznego. Warunkiem jest to, żeby to było autentyczne, a nie udawane. Żeby było zgodne z tradycją, wykonane tradycyjnie, z tradycyjnych materiałów i tradycyjnymi technikami rękodzielniczymi — wyjaśnia Leszek Richter.

Szkolenie w Gostušy

Pierwszym etapem całego projektu było więc szkolenie w Gostušy skierowane przede wszystkim do studentów serbskich, ale nie tylko. Uczestnicy poznawali tradycyjne techniki wznoszenia kamiennych domów z gliny, kamieni i wikliny. Dwaj miejscowi fachowcy uczyli tej techniki rękodzielniczej.

Jeżeli chodzi o dalsze etapy tego programu, to jednym z nich była odbywająca się w dniach 23-24 września wizyta studyjna w południowo-wschodniej części Śląska Cieszyńskiego. Koordynatorem tej części projektu jest Izba Regionalna im. Adama Sikory działająca przy MK PZKO w Jabłonkowie.

– Byłem odpowiedzialny za zaplanowanie całej trasy – mówi Richter. W przygotowaniach skorzystał z kontaktów, m.in. z architektką Andrea Šacherovą, z którą współpracuje jako kierownik izby regionalnej już od dawna m.in. przy projekcie nowej ekspozycji.

Na pierwszy rzut zwiedzanie zachowanych drzewionek na trzynieckim Borku

Trasa rozpoczęła się od zwiedzania autentycznych, zachowanych drzewiónek na Borku, czyli resztek dawnej kolonii robotniczej. — Jedynej w swoim rodzaju, ponieważ takiej drewnianej kolonii robotniczej właściwie nie ma nigdzie indziej w Republice Czeskiej, a ponoć nawet w Europie są to wyjątkowe miejsca — zauważa Richter.

Oprowadzająca po drzewionkach na Borku gości z Serbii, Węgier, Słowacji i Czech przyznała, że była to pierwsza grupa zwiedzających, która weszła także na strych i do piwnic.

Zachowane i zrekonstruowane przykłady drewnianej architektury w Nydku

Następny był przykład rekonstrukcji, a więc w miarę wiernego odtworzenia budynku, czyli drzewiónka w Nydku. (O tym, czym jest rekonstrukcja w odróżnieniu od remontu pisaliśmy w jednym z odcinków „Pogotowia Językowego”)

Niejako po drodze 21-osobowa międzynarodowa grupa zwiedziła przykłady drewnianej architektury sakralnej, czyli kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Bystrzycy i kościół św. Mikołaja w Nydku.

– Chodziło o to, żeby naszym gościom: ekspertom, wykładowcom, praktykom, architektom, etnografom, etnologom i studentom pokazać udane lub też mniej udane próby rekonstrukcji, rewitalizacji. Drzewiónka w Nydku pokazuje, jak można tradycyjne budownictwo wykorzystać dla turystyki. Obiekt został zrekonstruowany i pełni funkcje obiektu turystycznego — wyjaśnia Richter.

Kurna chata sprzed ponad 160 lat

Przykładem zachowanego obiektu, jaki odwiedzili uczestnicy wizyty studyjnej, jest natomiast oryginalna kurna (czyli nieposiadająca komina, kurlawa) Chata Kawuloka w Istebnej z 1863 r. — Oferta tego obiektu również jest skierowana do turysty, ale kładzie akcent na co innego. Bo to zachowany obiekt tradycyjny, oryginalny przykład najstarszej szkoły budownictwa ludowego Górali Śląskich — wyjaśnia Richter.

„Kasowy”, Drzewionka na Fojstwi i Jabłonków

Plan drugiego dnia wizyty studyjnej obejmował zwiedzanie Mostów koło Jabłonkowa. Gości oprowadzał Andrzej Niedoba, prezes MK PZKO w Mostach koło Jabłonkowa. Zobaczyli kolejne przykłady rekonstrukcji dawnych, tradycyjnych budynków charakterystycznych dla budownictwa tego regionu, czyli „Kasowy” i Drzewionkę na Fojstwi, a także małe, drobne elementy architektury wiejskiej takie jak przystanki czy bramę cmentarną w Mostach koło Jabłonkowa.

– Chodzi o to, żeby mieć obraz, że jeżeli władze samorządowe mają przywiązanie do dziedzictwa i się starają, to nawet w niedużych miejscowościach, jak Mosty koło Jabłonkowa, można zadbać o przywrócenie dziedzictwa.

W gościnnych progach PZKO

Podczas dwudniowej wizyty w regionie i napiętym od rana do wieczora jej programie trzeba było uwzględnić też posiłki. Miejsca, w których je zamówiono, organizator wizyty wybrał w sposób świadomie przemyślany. Richter postawił na Domy PZKO.

Tak więc wtorkowy obiad dla gości przygotowały panie u Klubu Kobiet przy MK PZKO w Lesznej Dolnej, środowy zaś zjedli w „Kasowym”. — Jeśli mam dać komuś zarobić, to PZKO. A dzięki odwiedzinom w Domach PZKO mam okazję przybliżyć gościom z Serbii, Węgier, Słowacji i Czech działalność PZKO — wyjaśnił w rozmowie z naszą redakcją Richter.

Kolacja w programie wycieczki wypadła po polskiej stronie. Lokal został wybrany również nieprzypadkowo. Richter postawił na przykład udanego komercyjnego wykorzystania tradycyjnego regionalnego budownictwa, zamawiając kolację w regionalnej karczmie wybudowanej współcześnie zgodnie z tradycjami beskidzkiej architektury.

Kolejne wizyty na Słowacji i Węgrzech

Kolejne wizyty studyjne w ramach projektu odbywać się będą na Słowacji oraz na Węgrzech. — Chodzi o kompleksowy obraz tego, jak to w różnych państwach funkcjonuje, jak dba się o dziedzictwo kulturowe i jak tego typu obiekty funkcjonują dzisiaj — wyjaśnia Richter.

W ramach międzynarodowego projektu „Višegrad pre oživenie ľudovej architektúry” realizowane są działania na rzecz ochrony, zachowania i wspierania dziedzictwa kulturowego w postaci tradycyjnej architektury ludowej. Liderem projektu jest Agencja Rozwoju Regionalnego Senec-Pezinok z Bratysławy, a partnerami – organizacje z Serbii, Węgier, Słowacji i Republiki Czeskiej. Czeski partner, Stowarzyszenie Marek Regionalnych Republiki Czeskiej, powierzył organizację wizyty studyjnej na Śląsku Cieszyńskim Izbie Regionalnej im. Adama Sikory przy MK PZKO w Jabłonkowie. Wizyta odbyła się w dniach 23–24 września.