Izby regionalne i wystawy na Zaolziu. Ekspozycja „Bohaterowie przestworzy” w Cierlicku

Nazwa: ekspozycja „Bohaterowie przestworzy”
Organizator: Miejscowe Koło PZKO Cierlicko-Kościelec
Charakter zbiorów: wystawa historyczna
Adres: Dom Polski Żwirki i Wigury, Těšínská 79, 735 42 Těrlicko, Czechy
Kontakt: Jan Przywara, tel.: +420 602 688 484, e-mail: jan@przywara.cz

Historia

Ekspozycja „Bohaterowie przestworzy” jest ściśle związana ze Żwirkowiskiem – miejscem upamiętniającym katastrofę lotniczą z 11 września 1932 roku, w której zginęli Franciszek Żwirko i Stanisław Wigura. Historia upamiętnienia miejsca katastrofy sięga okresu międzywojennego. Natomiast pierwsza ekspozycja nawiązująca do tego tematu powstała w 1980 roku. Wówczas trzej członkowie Klubu Młodych „Ikar”: bracia Jan i Józef Przywarowie i Leszek Kotula zorganizowali w tzw. chałupce (lokalu klubowym) wystawę ze zbiorów Józefa Stebla, pierwszego kustosza Żwirkowiska.

Tytuł wystawy został zaczerpnięty z przedwojennej bramy z napisem „Żwirki i Wigury start do wieczności”. Na wystawie pokazane były fotografie z katastrofy samolotu RWD-6 i historii Żwirkowiska, stare gazety oraz inne pamiątki ze zbiorów Józefa Stebla, fotografie i materiały dokumentalne zgromadzone przez młodych organizatorów. Wystawę uzupełniono później fotografiami i gazetami, a nawet kawałkami poszycia samolotu RWD-6 przekazanymi przez czytelników „Głosu Ludu” z Cierlicka, Stanisłowic, Hawierzowa i Suchej i Trzyńca.

Na otwarciu wystawy byli obecni świadkowie katastrofy oraz Wanda Budkowska z Warszawy, siostra Stanisława Wigury. Chałupka została spontanicznie okrzyknięta przez polskich harcerzy, spędzających wakacje nad zalewem w Cierlicku, Małym Muzeum Żwirki i Wigury. Określenie to przylgnęło do miejsca na stałe.

Dom Polski Żwirki i Wigury w Cierlicku z ekspozycją stałą

W 1981 roku zmarła Helena Steblowa i dom wraz z Małym Muzeum Żwirki i Wigury przeszedł w ręce nowych właścicieli. Choć nie byli oni zainteresowani prowadzeniem ekspozycji na stałe, wyrazili zgodę na jej funkcjonowanie do obchodów 50. rocznicy katastrofy we wrześniu 1982 roku. Niedługo później twórcy Małego Muzeum Żwirki i Wigury zdemontowali wystawę i spakowali najważniejsze eksponaty. Przechowywano je przez kilka następnych lat w doraźnych miejscach, z nadzieją, że znowu znajdzie się odpowiednie miejsce do ich pokazania.

Wielkie zainteresowanie ekspozycją Małego Muzeum Żwirki i Wigury skłoniło zarząd Miejscowego Koła PZKO w Cierlicku-Kościelcu do wybudowania własnego Domu PZKO. Prace budowlane rozpoczęto w marcu 1989 roku. Z pomocą finansową i materialną przyszły organizacje, instytucje i przedsiębiorstwa z Zaolzia, Polski i Wielkiej Brytanii, a także lotnicy i spadochroniarze polscy oraz osoby prywatne. Prace na budowie trwały 2000 dni. 10 września 1994 roku Henryk Żwirko, syn Franciszka, otworzył uroczyście Dom Polski Żwirki i Wigury w Cierlicku z ekspozycją stałą (izbą pamięci).

W 1997 roku w sali głównej zorganizowano wystawę „Żwirko i Wigura – zwycięzcy przestworzy” ze zbiorów Ośrodka Dokumentacyjnego Kongresu Polaków w Republice Czeskiej i MK PZKO Cierlicko-Kościelec. Wystawę prezentowano ponownie w 2002 i 2007 roku. Na podstawie scenariusza tej wystawy powstały plansze informacyjne, które okazjonalnie wystawiano na miejscu oraz wypożyczano czasowo do polskich szkół i bibliotek na Zaolziu i w Polsce.

Charakterystyka wystawy i zbiorów

Obecna wystawa, zatytułowana „Bohaterowie przestworzy” powstała w 2012 roku. Jej autorami są: Jan Przywara, członek Miejscowego Koła PZKO w Cierlicku-Kościelcu, wieloletni opiekun Żwirkowiska i Marian Steffek, archiwista z Ośrodka Dokumentacyjnego Kongresu Polaków w Republice Czeskiej. Plansze informacyjne zaprojektował Marian Siedlaczek.

Ekspozycja składa się z dziesięciu plansz z tekstami i zdjęciami, zawierających informacje biograficzne w języku polskim i czeskim na temat lotników, historii ich współpracy, międzynarodowych zawodów samolotów turystycznych Challenge, okoliczności katastrofy w Cierlicku Dolnym i reakcji polskiej ludności na to tragiczne wydarzenie. Obejmują również informacje na temat upamiętnienia miejsca katastrofy i budowy Domu Polskiego Żwirki i Wigury.

Jedną ze ścian zabudowano szafą z rozsuwanymi drzwiami, na których widnieje rysunek inspirowany projektem samolotu. W środku znajdują się eksponaty: fragmenty poszycia samolotu RWD-6, w którym zginęli lotnicy, plakietki pamiątkowe z okazji otwarcia Mauzoleum Żwirki i Wigury z 1935 roku, kopia paszportu Franciszka Żwirki.

Oprócz tego w Domu Polskim Żwirki i Wigury przechowywane są obrazy poplenerowe inspirowane tematyką lotniczą, fotografie z przedwojennego Żwirkowiska, pamiątki, dyplomy, nagrody związane z działalnością koła, modele samolotów.

Większość archiwaliów zgromadzonych przez Józefa Stebla oraz fotografii i pamiątek zebranych przez jego następców przekazano do Ośrodka Dokumentacyjnego Kongresu Polaków w Czechosłowacji z siedzibą w Czeskim Cieszynie. Deski z przedwojennej bramy z napisem „Żwirki i Wigury start do wieczności” zostały przekazane w depozyt do Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie. Można je zobaczyć na ekspozycji stałej w godzinach otwarcia muzeum.

Zwiedzanie najlepiej zacząć od Żwirkowiska

Przed zobaczeniem wystawy, najlepiej jednak udać się na Żwirkowisko, które znajduje się nieopodal Domu Polskiego Żwirki i Wigury w Cierlicku. Na miejscu pamięci znajduje się rzeźba autorstwa ołomunieckiego artysty Juliusa Pelikána, ustawiona na wysokim cokole, przedstawiająca lotnika wspartego o śmigło, trzymającego w prawej wyciągniętej w niebo dłoni gałązkę oliwną. U dołu cokołu znajdują się tablice, na których widnieją napisy w dwóch językach: „Pamięci lotników polskich Żwirki i Wigury, którzy na tym miejscu polegli w katastrofie swego samolotu dnia 11.9.1932/V úpomínku na polské letce Żwirku a Wiguru, kteří na tom míst zahynuli při katasrofě svého letadla dne 11.09.1932”.

Pomnik stoi na nachylonej pod niewielkim kątem polance, którą okala niski murek z wkomponowanym w niego kamieniem z przedwojennego Żwirkowiska z napisem: „Żwirko/Wigura/11.09.1932”, za nim stoi krzyż granitowy z 1999 roku. Nieopodal pomnika znajdują się symboliczne groby lotników. Na miejscu znajdują się również tablice informacyjne z opisem historii zawodów samolotowych Challenge i miejsca pamięci Żwirkowiska.

Jak zobaczyć?

Wystawę można zobaczyć po uprzednim umówieniu się telefonicznym lub mailowym. Żwirkowisko można zwiedzić samodzielnie, ponieważ dostęp do niego nie jest w żaden sposób ograniczony.

O historii Żwirkowiska można przeczytać w artykułach: