Izby regionalne i ekspozycje na Zaolziu. Izba Regionalna im. Adama Sikory w Jabłonkowie

Nazwa: Izba Regionalna im. Adama Sikory Miejscowego Koła Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego w Jabłonkowie
Organizator: Miejscowe Koło PZKO w Jabłonkowie
Charakter zbiorów: etnograficzne
Adres: Dom PZKO w Jabłonkowie, Mariánské nám., 739 91 Jablunkov, Czechy
Kontakt: Leszek Richter, tel. +420 608 942 387, e-mail: leszek.richter@gmail.com

Historia

Izba Regionalna im. Adama Sikory została założona w 1997 roku przez Miejscowe Koło Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego w Jabłonkowie. Od tamtego czasu Izba zorganizowała sześć wystaw towarzyszących Międzynarodowym Spotkaniom Folklorystycznym „Gorolski Święto”. Tematy wystaw w dużej mierze dyktowały eksponaty nabyte w ciągu roku od poprzedniej edycji „Gorolskigo Święta”.

Na pierwszej wystawie „Warsztat rękodzielniczy rodziny Lisztwanów z Kamiynitego”, która odbyła się w 1998 roku, można było obejrzeć różnego rodzaju narzędzia (ciesielskie, stolarskie, bednarskie, rolnicze, do obróbki lnu i wełny, wyrobu odzieży), sprzęty z izby góralskiej, wyposażenie domu mieszkalnego, środki transportu i komunikacji oraz oryginalny odświętny kobiecy strój góralski i elementy stroju męskiego. Eksponaty zaaranżowano tak, aby przemawiały do wyobraźni zwiedzających – jak gdyby góral przed chwilą przerwał wykonywaną pracę.

W następnych latach zorganizowano kolejne ekspozycje czasowe. W 1999 roku na wystawie „Życie i twórczość Karola Piegzy” można było zobaczyć obrazy, kroniki, albumy, rękopisy, publikacje i zdjęcia autorstwa Piegzy lub będące częścią jego zbiorów. Natomiast w drugiej części wystawy „Jabłonków w dokumentach do 1918 r.” znalazły się dokumenty i ich kopie pochodzące ze zbiorów Izby Regionalnej im. Adama Sikory, Muzeum Těšínska, Archiwum Powiatowego we Frydku-Mistku i Archiwum Ziemskiego w Opawie.

Cykl wystaw poświęconych dawnemu rzemiosłu

W 2000 roku zorganizowano wystawę „Dawne rzemiosło jabłonkowskie: Warsztat zegarmistrzowski Pawła i Bolesława Jeżowiczów, Garncarstwoˮ. Była to pierwsza wystawa z cyklu poświęconego dawnemu rzemiosłu jabłonkowskiemu. Pokazano na niej m.in. unikalny zespół eksponatów – prawie stuletni, kompletny warsztat zegarmistrzowski należący do Pawła i Bolesława Jeżowiczów (większość urządzeń wyprodukowała szwajcarska firma Lorch), przekazany przez wdowę po Bolesławie, p. Annę Jeżowicz.

W 2001 roku Izba zorganizowała kolejną wystawę poświęconą dawnemu rzemiosłu jabłonkowskiemu, zatytułowaną „Tkactwo – 130. rocznica śmierci tkacza i poety ludowego Adama Sikoryˮ. Zwiedzając ją, można było zapoznać się z historią cechu tkackiego oraz rzemiosłami bezpośrednio związanymi z tkactwem, a więc z blicharstwem (zagęszczanie i wybielanie płótna), folusznictwem, farbiarstwem i drukarstwem płótna.

W 2002 roku Izba zaaranżowała wystawę „Dawne rzemiosło jabłonkowskie: garbarstwo, szewstwo, rymarstwo, krawiectwo, kapelusznictwoˮ, którą zwiedziło około tysiąca osób. Udało się na niej zgromadzić ponad 180 eksponatów: narzędzi, maszyn, wyrobów rzemieślniczych, dokumentów i zdjęć, nierzadko będących rarytasami. Pochodziły one ze zbiorów własnych, Muzeum Těšínska, A. Szpyrca oraz zbiorów prywatnych rodziny Tomanków, Zavadilů, Płoszków, Kawuloków, Szotkowskich.

Po rocznej przerwie, w 2004 roku, przy współpracy z Muzeum Kisuckim w Czadcy, Izba przygotowała ekspozycję „Żiwobyci na Kisucachˮ. Dotyczyła ona kultury materialnej, duchowej i społecznej naszych południowo-wschodnich sąsiadów.

Od czerwca do sierpnia 2005 roku w Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie czynna była wystawa „Drewniane skarby Śląska Cieszyńskiegoˮ (zbiory Muzeum oraz IR im. Adama Sikory MK PZKO w Jabłonkowie). Izba uczestniczyła w opracowaniu scenariusza wystawy oraz jej instalacji.

Nie tylko wystawy

W 2001 roku w ramach edukacji regionalnej dla uczniów szkół podstawowych i studentów szkół średnich Izba przygotowała w galerii czeskocieszyńskiej Polskiej Szkoły Podstawowej wystawę „Warsztat rękodzielniczy i wyroby rękodzielnicze rodziny Lisztwanów z Kamiynitegoˮ, której punkt wyjściowy stanowiła wystawa towarzysząca Gorolskimu Świętu sprzed czterech lat. Ekspozycję obejrzało w czasie jej trwania ponad 1800 uczniów i studentów z  obu stron Olzy.

Obecnie główną misją Izby jest tworzenie kolekcji i opieka nad zbiorami, działalność badawcza, dokumentacyjna i kulturalno-edukacyjna. Podstawowymi celami placówki są: identyfikacja, interpretacja i zachowanie dziedzictwa kulturowego na terenie regionu etnograficznego południowo-wschodniego Śląska Cieszyńskiego, tj. materialnej i duchowej kultury Górali Śląskich i Jacków Jabłonkowskich, popularyzacja, upowszechnianie i promocja wiedzy o regionalnym dziedzictwie kulturowym poprzez działalność wydawniczą oraz urządzanie wystaw, seminariów, warsztatów, jarmarków rzemiosła i rękodzieła ludowego oraz wykorzystanie regionalnego dziedzictwa kulturowego,jako instrumentu do rozwoju turystyki zrównoważonej.

Charakterystyka wystawy i zbiorów

Zbiory Izby Regionalnej im. Adama Sikory liczą prawie 900 przedmiotów i dokumentów oraz ponad 150 zdjęć. Największą część kolekcji tworzą przedmioty przekazane przez Karola Lisztwana z Kamiynitego. Niewielką część kolekcji tworzy pozostałość po zbiorze dawnej Sekcji Folklorystycznej PZKO (kolekcja ta miała być zalążkiem muzeum, które nigdy nie powstało). Reszta eksponatów – od przedmiotów użytkowych przez narzędzia chałupnicze i rzemieślnicze, sprzęty rolnicze po elementy ubiorów – została zebrana wśród mieszkańców Jabłonkowskiego. Izba posiada również nieliczny materiał zdjęciowy ze spuścizny po Karolu Piegzie.

Stała ekspozycja „Gorolski żiwobyciˮ, której otwarcie planowane jest na 2024 r., będzie prezentowała dziedzictwo kulturowe Górali Śląskich z okolic Jabłonkowa. Ekspozycja zajmująca powierzchnię 75 m² umożliwi zapoznanie się z takimi zagadnieniami kultury ludowej jak kształt wsi, budownictwo, wnętrze mieszkalne, meble, sprzęty, rzemiosło i rękodzieło, ubiór i jego formy zdobnicze oraz tradycyjna gospodarka. Nowoczesna forma narracji muzealnej wzbogacona będzie o rozwiązania interaktywne, wykorzystujące najnowsze unikatowe technologie audiowizualne. Do dyspozycji będą również materiały do prowadzenia lekcji muzealnych dla dzieci i młodzieży.

Obecnie do kluczowych zadań realizowanych przez Izbę należy organizacja pokazów oraz warsztatów rzemiosła i technik rękodzielniczych oraz wyrobu bundzu, oscypków i nici serowych, a także kompletnej obróbki wełny w ramach programów „Szikowne gorolski rynce” i „Na sałaszuˮ podczas „Gorolskigo Święta”. Izba ponadto wdraża i zarządza systemem znakowania miejscowych produktów marką ochronną „Górolsko Swoboda produkt regionalny” na obszarze Mikroregionu Gorolsko Swoboda oraz zarządza Szlakiem Tradycji Śląska Cieszyńskiego i Górnych Kisuc, który skupia lokalnych producentów, a także regionalne muzea i galerie. Izba ma również ofertę dla szkół obejmującą lekcje muzealne i wyjazdy edukacyjne Szlakiem Tradycji Śląska Cieszyńskiego i Górnych Kisuc.

Jak zobaczyć?

Izba obecnie jest zamknięta z powodu remontu pomieszczeń i tworzenia nowej wystawy. Zbiory można zobaczyć po uprzednim umówieniu się telefonicznym lub mailowym.