Jeżeli dopisze pogoda, we wtorek 25 października 2022 będziemy mieli okazję podziwiać zaćmienie Słońca. Będzie tylko częściowe, ale przebiegnie w bardzo sprzyjających warunkach obserwacyjnych. Ostatnie częściowe zaćmienie Słońca widoczne z Europy Środkowej mogliśmy obserwować 10 czerwca 2021.
Przed nami zdecydowanie najbardziej fascynujące zjawisko astronomiczne 2022 roku – częściowe zaćmienie Słońca. We wtorek 25 października 2022 nasz satelita przemknie na tle tarczy Słońca, zakrywając ją w największym stopniu od ponad 7 lat – poprzednie głębsze częściowe zaćmienie Słońca obserwować mogliśmy z naszych terenów 20 marca 2015 roku.
Zjawisko będzie widoczne prawie w całej Europie (poza Portugalią), na Bliskim Wschodzie i w zachodniej Azji. Największą fazą zaćmienia będą cieszyć się obserwatorzy na Syberii. W Polsce najlepsze warunki do obserwacji wystąpią w północno-wschodniej części kraju, najsłabsze w południowo-zachodniej.
Istota zaćmień Słońca
Słonce jest jedną z milionów gwiazd. Swym blaskiem rozjaśnia w dzień niebo tak, że wszystkie inne gwiazdy stają się niewidoczne. Słońce w porównaniu z gwiazdami nieba nocnego jest ogromne, a to tylko dlatego, że jest gwiazdą najbliższą Ziemi. Ziemia jako jedna z planet układu słonecznego okrąża Słońce średnio w odległości 149 milionów kilometrów, Księżyc zaś okrąża Ziemię w średniej odległości 384 tysięcy kilometrów.
W ruchu Księżyca koło Ziemi oraz Ziemi z Księżycem koło Słońca zdarza się takie ich wzajemne położenie, że Księżyc przesłoni sobą Słońce. Wiemy, że nawet ręką można Słońce zasłonić, a to tak, że rękę ustawiamy na drodze promieni słonecznych w ten sposób, że oko znajdzie się w cieniu rzuconym przez rękę. Podobne zjawisko zdarza się również w świecie ciał niebieskich. Księżyc zasłaniając Słońce, rzuca cień, który dosięga Ziemi i pokrywa na niej mały obszar kolisty pełnym cieniem oraz o wiele większy obszar półcieniem. W obszarze cienia jest wówczas całkowite a w obszarze półcienia – częściowe zaćmienie Słońca.
Ponieważ Księżyc okrąża Ziemię, cień jego biegnie po powierzchni Ziemi od zachodu na wschód. Wskutek tego zaćmienie staje się widoczne kolejno w następnych miejscach na Ziemi, leżących na drodze cienia.
Jak powstają fazy Księżyca, zaćmienia Słońca i Księżyca można powtórzyć sobie wraz z dziećmi, oglądając następujący filmik:
Przebieg zaćmienia w 25 października 2022
Początek częściowego zaćmienia Słońca nastąpi na naszych terenach o godzinie 11:15 u nas obowiązującego czasu środkowoeuropejskiego letniego, kiedy to nastanie pierwszy kontakt ciemnego dysku Księżyca z tarczą słoneczną z prawej górnej krawędzi. Z biegiem czasu zaćmienie będzie wyraźniejsze i ciemny dysk Księżyca w nowiu będzie się przesuwał na lewo przez górną część Słońca. Maksymalna faza zaćmienia (środek zaćmienia, kiedy około 36% tarczy Słońca będzie zasłonięta przez Księżyc), nastanie o godzinie 12:22. Od tego momentu ciemny dysk Księżyca będzie się przesuwał do lewej górnej krawędzi tarczy Słońca, którą opuści o godzinie 13:31 (nastanie koniec całego zjawiska).
Dokładny przebieg zaćmienia na jakimkolwiek miejscu na świecie można zyskać z mapy interaktywnej Xaviera Jubiera. Po kliknięciu dowolnego miejsca pojawi się tabelka przebiegu zaćmienia. Żeby otrzymać momenty zjawiska w czasie środkowoeuropejskim letnim, należy dodać dwie godziny.
Gdzie i jak obserwować
Jeśli pogoda dopisze i nie będzie chmur, to częściowe zaćmienie powinniśmy oglądać bez problemów. Podczas całego zjawiska Słońce i Księżyc będą stosunkowo wysoko na niebie nad południem. Jednak pamiętać trzeba, że patrzenie na Słońce gołym okiem grozi poważnym uszkodzeniem wzroku. Niebezpieczeństwo stracenia wzroku znacznie wzrośnie, jeżeli spróbujemy obserwować Słońce za pomocą jakiegokolwiek przyrządu optycznego (np. lornetki). Nie wolno tego robić!
Nigdy nie należy przykładać oka do okularu teleskopu, lornetki czy aparatu fotograficznego skierowanego na Słońce, niewyposażonego w odpowiedni filtr.
Słońce obserwujemy przez bardzo ciemne (czarne) szkło, przez specjalne filtry lub okulary do tego przeznaczone. Najprostszy i jednocześnie całkowicie skutecznym zabezpieczeniem na czas obserwacji Słońca jest tzw. folia Baadera (zwanej też mylarową, dostępnej w sklepach optycznych). Trzeba pamiętać, że folię Baadera umieszczamy zawsze przed układem optycznym (przed teleskopem czy lornetką). Jeśli jej nie mamy, może być szybka z maski spawalniczej (ciemne szkło spawalnicze co najmniej DIN 10), płyta CD bądź kawałek dyskietki starego typu. Nie sprawdzają się okopcone kawałki szkła.
Miejsce obserwacji najlepiej wybrać kilka dni przed zaćmieniem. W danym przedziale czasowym dla zaćmienia sprawdzamy, gdzie na niebie znajduje się Słońce i czy jest widoczne bez ograniczeń.
Ponieważ najbliższe zaćmienie przebiegnie około południa, trzeba zabezpieczyć sobie takie miejsce, z którego będziemy mieli otwarty południowy i południowo-zachodni horyzont. Pamiętajmy również, że Słońce znajduje się bliżej horyzontu, tzn. przez południe nie jest tak wysoko, jak w lecie.
Transmisje na żywo
Jeżeli we wtorek 25 października 2022 niebo będzie u nas szczelnie zakryte chmurami, można skorzystać z transmisji na żywo w internecie lub na FB.
Gdańskie Hevelianum zaprasza na oglądanie częściowego zaćmienia Słońca na żywo z komentarzem we wtorek, 25 października 2022 od godziny 11:00 do 13:40 na kanale YouTube Hevelianum.
Transmisję częściowego zaćmienia Słońca będzie można również oglądać na antenie TVP Nauka od godziny 11:00. Dzięki specjalnym kamerom i teleskopom na żywo pokazywany będzie obraz Słońca zasłanianego przez Księżyc. W studiu plenerowym astronomowie, fizycy, lekarze poinstruują, jak obserwować zaćmienie, a także odpowiedzą na pytania związane z Układem Słonecznym, energią słoneczną czy wpływem Słońca na człowieka.
Następne zaćmienia Słońca
Następne częściowe zaćmienie Słońca widoczne z naszego terenu i całej Polski nastanie 29 marca 2025. Natomiast, żeby zobaczyć zaćmienie całkowite, będziemy musieli wyjechać na ekspedycję, gdyż najbliższe całkowite zaćmienie u nas i w Polsce będzie widoczne dopiero 7 października 2135. Dlatego kusząco zapowiada się zaplanowanie wyjazdu na obserwację całkowitego zaćmienia Słońca 12 sierpnia 2026 widocznego z Hiszpanii i Portugalii.
Roman Strzondała
