Przed 65 laty powstało miasto Hawierzów

HAWIERZÓW / W tym roku minęło 65 lat od założenia Hawierzowa, najmłodszego miasta w Republice Czeskiej. Chociaż jest to bardzo młode miasto, historia wiosek, na których obszarze powstało, jest o wiele dłuższa.

Nowe miasto wyrosło na przełomie lat 40. i 50. XX wieku na obszarach dotychczas samodzielnych gmin Szonów, Szumbark, Błędowice Dolne, Sucha Średnia i Sucha Dolna. Budowa pierwszych bloków mieszkalnych ruszyła jesienią 1947 roku na granicy Szumbarku i Szonowa. Dwa lata później prace budowlane rozpoczęły się na terenie Suchej Średniej i Dolnej oraz na obrzeżach Żywocic, początkiem lat 50. zaczęto budować w Błędowicach Dolnych.

Zapewnienie mieszkań dla pracowników

Głównym powodem powstania Hawierzowa była potrzeba zapewnienia mieszkań dla pracowników kopalń i hut w okresie rozwoju przemysłu w Ostrawskiem po II wojnie światowej. Przedtem nic nie wskazywało na to, że tam wkrótce wyrośnie nowe miasto. W 1950 roku Sucha Średnia z Suchą Dolną utworzyły jedną całość, która dziesięć lat później weszła w skład Hawierzowa, jak również Szumbark, Błędowice Dolne i Żywocice.

Natomiast Szonów zachował niezależność, stracił tylko tereny o powierzchni 61 hektarów, które wydzielono na zabudowę nowego miasta. W 1998 roku uzyskał prawa miejskie, a od 2007 roku został objęty poszerzonym powiatem Ostrawa – miasto. Przedtem należał do powiatu Frydek-Mistek.

Niełatwy wybór nazwy miasta

Nazwę miasta wybrano w konkursie z aż 2350 najróżniejszych, niekiedy dość kuriozalnych propozycji nazw, takich jak na przykład: „Stalin“, „Bezručov“, „Všemírov“, „Šťastnov“, „Čurdov“, „Lidobudovatelov“, „Budovatelnice“, „Faratín“, „Budosociokolektivov“, „Rudohvězdov“, „Gottwaldův Horníkov“, „Zápotockýgrad“, „Bezručovy Novoměstské Baně“ i innych. Prawa miejskie Hawierzów otrzymał 4 grudnia 1955 roku.

Uroczystość z tym związana odbyła się 18 grudnia tegoż roku w wówczas jeszcze niewykończonym kinie „Radost“. Dla kinomanów otwarło swe podwoje 8 kwietnia przyszłego roku. Budowa kina letniego skończyła się w 1960 roku.

Hawierzowskie kino Centrum pokazało pierwszy film 25 grudnia 1967 roku. W wypełnionej po brzegi publicznością sali wyświetlano wówczas zachodnioniemiecki western Old Shatterhand. W latach 2011–2012 przeprowadzono gruntowną modernizację kina według projektu opracowanego przez miejscowych architektów Josefa Kiszkę i Barbarę Potysz.

Budynek Magistratu

Rozległy budynek obecnego Magistratu wzniesiono w 1953 roku. Pierwotnie służył jako Szkoła Zawodowa Pawki Korczagina dla przyszłych górników, uczęszczało do niej ok. 1200 uczniów. To był jeden z największych i najbardziej nowoczesnych obiektów na obszarze przyszłego miasta, należał do spółki OKD.

W bocznym trakcie rozległej budowli miała swą siedzibę ówczesna Miejscowa Rada Narodowa. Kiedy w latach 90. nastąpił spadek eksploatacji węgla, uczniów zastąpili urzędnicy. Budynek poddano zakrojonej na szeroką skalę modernizacji wnętrz, a potem oddano do dyspozycji Urzędu Miejskiego, a później Magistratu miasta Hawierzowa.

W 1959 roku zaczęły regularnie kursować autobusy komunikacji miejskiej. W dniu 7 lipca 1961 na Kopalni Dukla, jedynego tego typu zakładu na obszarze miasta, miała miejsce najgorsza katastrofa górnicza w powojennej historii Zagłębia Ostrawsko-Karwińskiego. Podczas popołudniowej zmiany na trzecim piętrze wybuchł pożar. Z płomieniami walczyło siedemset ratowników. Pomimo ich starań w szybie zginęło 108 górników.

W listopadzie 1962 roku otwarł swoje podwoje sklep spożywczy „Labužník“ (Smakosz), jeden z symboli miasta. Na parterze znajduje się sklep z artykułami żywnościowymi, na piętrze duża cukiernia z delikatesami. W 1967 roku radni miejscy uchwalili wygląd herbu miejskiego.

W dniu 13 listopada 1968 roku otwarto stadion zimowy. W 1969 roku hawierzowianie doczekali się otwarcia szpitala oraz nowego dworca kolejowego. W międzyczasie przebiegała budowa szkół, sieci sklepów i usług, powstawały parki i inne obiekty użyteczności publicznej.

Hawierzów w kwiatach

6 września 1973 roku uruchomiono dom towarowy „Budoucnost“ (obecnie Elán). Trzy dni później odbył się pierwszy rocznik imprezy Hawierzów w kwiatach. Główną atrakcją tego wydarzenia bywa barwny korowód wozów alegorycznych przyozdobionych kwiatami. W pochodzie uczestniczą również mażoretki, orkiestry, zespoły taneczne, drużyny sportowe i wiele innych subiektów. Przez cały dzień na terenie miasta są urządzane różne wystawy kwiatów, konkursy oraz liczne imprezy kulturalne. Jak na razie, Hawierzów w kwiatach odbył się po raz ostatni w 2018 roku (20. rocznik).

W 1974 roku do miasta przyłączono Datynie Dolne. W następnym roku Suchą Górną, która jednak znowu usamodzielniła się w 1990 roku.

W 2011 roku w filii Muzeum Ziemi Cieszyńskiej (Muzeum Těšínska) w Żywocicach odbyła się wystawa pt. „Hawierzów przed Hawierzowem”. Poprzez materiały archiwalne wystawa przybliżyła gruntowną przemianę wsi, na której obszarach wyrosło na przełomie lat 40. i 50. miasto Hawierzów, które chlubi się przydomkiem najmłodsze miasto republiki. Zarazem jest to jedno z największych czeskich miast, które jednak nigdy nie zostało miastem powiatowym ani wojewódzkim.

Socrealizm

Część Hawierzowa wzniesiona w latach 50. w stylu realizmu socjalistycznego (socrealizmu), została w 1992 roku wpisana do rejestru zabytków i weszła w skład Miejskiej strefy zabytkowej Sorela. Na podstawie jednego źródła nazwa ta powstała z pierwszych liter słów SOcREaLizm w Architekturze. Na budowle w tym stylu można natrafić również w innych byłych krajach tzw. bloku wschodniego, chociaż zabudowa w bardzo podobnym stylu znajduje się również w Austrii, Niemczech czy Francji. W Polsce można tego typu architekturę oglądać na przykład w Szczecinie, w dzielnicy Krakowa Nowa Huta, Katowicach, Warszawie i jeszcze na innych miejscach.

Hawierzowska miejska strefa zabytkowa zajmuje obszar ograniczony parkiem „Stromovka“, meandrami rzeki Łucyny oraz kinem Centrum. W północno-zachodniej części w skład strefy wchodzi również zamek i kościół św. Anny. Oczywiście te dwa obiekty nie mają z socrealizmem nic wspólnego.

Hawierzów przed Hawierzowem

Początki zamku w Hawierzowie sięgają XV wieku, wzniesiono go w wówczas samodzielnej wsi Szumbark. W 1905 obiekt nabył znany żydowski baron węglowy Dawid Guttmann. W tym samym roku bracia Guttmannowie założyli w Suchej Dolnej nową kopalnię, którą nazwali na cześć ówczesnego cesarza austriackiego i króla węgierskiego „Kaiser Franz Joseph Schacht“ (od roku 1949 Kopalnia Dukla).

W latach 60. XX wieku byłej siedzibie szlacheckiej groziło wyburzenie. W czasach dzisiejszych jest to popularny czterogwiazdkowy hotel. Zameczek odwiedziło wielu celebrytów, takich jak na przykład wokaliści Karel Gott, Hana Zagorová, Helena Vondráčková, aktorzy Jiřina Bohdalová, Jan Čenský, Miroslav Donutil, hokeista Jaromír Jágr i inni.

Relikt pierwotnej zabudowy

Reliktem pierwotnej zabudowy na obszarze dzisiejszego Hawierzowa jest Kotulowa Drzewionka. Znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie bloków z płyty na ulicy Hálkova w dzielnicy Błędowice. Chata pochodzi z 1781 roku. Jej pierwszym właścicielem był Andreas Folwarczny. Za jakiś czas sprzedał domek rodzinie Kotulowej, w której posiadaniu był do 1975 roku. Potem Kotulowie przeprowadzili się do mieszkania.

Drzewionce groziło, iż podzieli los podobnych obiektów, istniejących niegdyś na terenie miasta, które zniknęły z powierzchni zemi. Tę jednak uratowano. Po przeprowadzonej rekonstrukcji od listopada 1979 roku uruchomiono w niej wystawę prezentującą ówczesne wyposażenie wnętrz mieszkalnych i styl życia na Śląsku Cieszyńskim. Wartość historyczną chałupy podnosi fakt, że od chwili swego powstania stoi ciągle na tym samym miejscu. W obrębie Kotulowej Drzewionki znajduje się też stodoła z końca XVII wieku oraz młyn wiatrowy.

(gam)